Lata 1944 – 1975:
– Turystyka: pojęcie, definicje –
Cywilizacja przemysłowa dokonała poważnego przełomu w historii kultury, czyniąc czas wolny od pracy dobrem powszechnie dostępnym. Rewolucja techniczna, olbrzymie tempo industrializacji i urbanizacji, coraz większa zamożność szerokich warstw ludności, stały przyrost czasu wolnego, rozwój ustawodawstwa socjalnego stwarzają podstawy narodzin współczesnej turystyki. Jednak model tej turystyki nie jest stabilny. Zachodzą w nim wyraźne zmiany i to nie tylko w samej strukturze turystyki jako zjawiska, ale także w osobowości turysty. Turystykę określa się jako fenomen XX wieku. Turystyka jest społeczno-kulturowym zjawiskiem społeczeństw uprzemysłowionych. Ruch turystyczny przebiega zwłaszcza od rejonów o wysokim dochodzie do rejonów uboższych, z centrum na peryferie, z północy na południe, z miasta na wieś. Turystyka stała się elementem stylu życia i potwierdzeniem faktu, że kolejne rewolucje cywilizacyjne uczyniły świat jedną wielką wioską, po której każdy może poruszać się względnie swobodnie. Jest formą ruchliwości przestrzennej związanej z zaspokojeniem potrzeb poznawczych, ludycznych, zdrowotnych i wypoczynkowych. Termin turystyka należy do obiegowych pojęć w większości języków europejskich. Jego początkowe kulturowe czy środowiskowe zróżnicowanie uległo obecnie zatarciu i w powszechnym rozumieniu oznacza podróże lub wędrówki odbywane w wolnym czasie dla wypoczynku, rozrywki i zdobycia nowych doświadczeń. Dzisiejsza turystyka i motywy podróżowania odbiegają od dawnej idei, jaka przyświecała „Wielkiemu Objazdowi” będącemu podróżą życia niezapomnianym wydarzeniom związanym z poznawaniem świata i odbywaniem studiów na kontynencie europejskim, romantycznym wyprawom w poszukiwaniu sensu życia itd. określenia tego użył po raz pierwszy w 1670 r. Richard Lassels. Niezależnie jednak od sposobów definiowania turystyki (W. Hunziker, K. Przecławski, J. Bogucki, A. Woźniak) wielu badaczy wskazuje na szczególne, wyróżniające ją cechy: 1. sednem turystyki jest ruch, proces współtworzony przez przepływ ludzi, pieniędzy, rzeczy, informacji i wartości kulturowych; 2. ruch ten powoduje określone konsekwencje w stosunkach społeczno-gospodarczych, politycznych, kulturowych, nadaje przestrzeni i jej walorom nową wartość, będąc jednocześnie jej swoistym zagrożeniem; 3. uczestnictwo w turystyce jest czynnikiem swobodnych decyzji, wolnym wyborem spośród innych form spędzania czasu i wynika, z jednej strony, z potrzeby wyzwolenia ze schematu dnia codziennego, z drugiej, z dążności do zaspokojenia potrzeb poznawczych, kulturalnych czy ludyczno-rekreacyjnych. Mówiąc o turystyce jako przemieszczaniu się w przestrzeni, podkreśla się często, że jest ona również wędrówką w czasie, pielgrzymką do odległych kultur i historycznych pamiątek. Kultury znikające i przeszłe dzięki turystyce nie ulegają zapomnieniu, mogą przetrwać w powszechnej świadomości.
– Turystyka w Polsce: wzory, tradycje –
W turystyce współczesnej kontynuowane są pewne wzory i formy zachowań turystów, których tradycja sięga w Europie czasów starożytnych. Losy historyczne poszczególnych krajów, różnice kulturowe i etniczne wyznaczały różne kierunki i rodzaje ruchliwości przestrzennej. W Polsce (podróżnictwo) ruch turystyczny (końcowa forma) także przeszedł wiele ewolucyjnych etapów, podążając za wzorami europejskimi lub tworząc swoje własne, specyficzne formy. Dopomagały w tym, wojny krucjaty, misje, wędrówki kupców, chrzest Polski, podróże do Rzymu itd., sprzyjały to też rozwojowi dróg i podróżowaniu.
Najwybitniejszym podróżnikiem polskim wieków średnich był urodzony w Wielkopolsce Benedykt Polak, zakonnik franciszkanin z Wrocławia. Podróżował z papieżem do Mongolii (1245-1247). W okresie Odrodzenia podróżnictwo staje się zasadniczym składnikiem szlacheckiego wychowania. Podejmowano podróże do Niemiec, Francji, Anglii, Hiszpanii itd. Dla ułatwienia podróży służyły specjalne podręczniki. Pierwszy przewodnik po Polsce napisał Marcin Kromer (1577) pt. Polska, czyli o położeniu ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego ksiąg dwie. Specjalną pracę metodyczną zawierającą wskazówki dla podróżnych przygotował Piotr Mieszkowski. W ówczesnej literaturze podnoszono potrzebę troskliwego przygotowania młodzieńca do podróży zagranicznej, jej kształcącą i wychowawczą wartość. W Odrodzeniu pojawia się więc nowy wzór podróżowania – zwiedzanie jako czynność poznawcza ukierunkowana uprzednią lekturą. Coraz szerszy zasięg terytorialny podróży wywiera trudny do przecenienia wpływ na rozpowszechnianie i przenikanie prądów intelektualnych, filozoficznych czy kulturalnych epoki. W czasach saskich jednak pojawiła się niechęć do podróżowania wynikająca z ksenofobii, krytyki kosmopolityzmu. Sytuacja zmienia się pod koniec XVIII w., wraz z ideami reform Komisji Edukacji Narodowej. Na rozwój podróżnictwa istotny wpływ miały ówczesne wypadki polityczne. Wraz z utratą niepodległości i rozbiorami kraj opuściło wielu Polaków-patriotów. Turystą w pełni tego słowa znaczeniu był Jan hr. Potocki (1761-1815) podróże po Afryce, Egipcie, Turcji, Mongolii. Za prekursorów krajoznawstwa i turystyki w Polsce uznaje się Stanisława Staszica (1755-1826) i Juliana Ursyna Niemcewicza (1758-1841). Jednak Stanisław Staszic stał się wzorem dla wielu pokoleń działaczy turystycznych łączących wędrówki z badaniami naukowymi i ich praktycznym wykorzystaniem. W pierwszej połowie XIX w. powstaje bogata literatura podróżnicza i krajoznawcza. W XIX w. obserwuje się również szybką rozbudowę uzdrowisk, do których wyjeżdżano już od czasów Średniowiecza, był to jeden z czynników rozwoju turystyki (formy): turystyka pobytowa \ turystyka wycieczkowa. Odkrycie Zakopanego (i rozwój miejscowości oraz ośrodka turystycznego i sportowego itd.), powstają uzdrowiska, ośrodki kąpieliskowe, klimatyczne i letniskowe. Sprzyjały temu ruchowi, wystawy i imprezy towarzyszące pierwsza we Lwowie w 1877 r., również i podróże cudzoziemców bawiących na naszych terenach. W XIX w. zaczynają się kształtować struktury organizacyjne turystyki. Pierwsze schroniska wybudowano w 1874 r. nad Morskim Okiem, w latach 1914-1939 istniało 47 schronisk. W 1935 r. powołuje się Ligę Popierania Turystyki – było to państwowe uregulowania prawne niektórych aspektów turystyki. W latach 1936-1938 Liga i Ministerstwo wybudowało kolejki na Kasprowy Wierch, Gubałówkę i na Górę Parkową oraz kilka schronisk i hoteli turystycznych. W 1938 r. powołano Centralne Biura Wczasów które organizowało wczasy tzw. „wywczasy”. Od 1933 r. państwo zajmuje się problemami turystyki, od 1936 r. badania te prowadzi Instytut Spraw Społecznych w Warszawie powołany przez Ligę Popierania Turystyki. Popularne w tym czasie są majówki-wycieczki krajoznawcze za miasto. *(Jerzy Bogucki i Alicja Woźniak).
- P. Janczykowski, reaktywowanie ruchu krajoznawczo-turystycznego,
współczesnej aktywnej turystyki w Chełmie-ziemi chełmskiej po 1944 r.
– Uwaga do struktury lat 1944 – 1975 (jako powiat):
Za kulturę fizyczną i turystykę w powiecie chełmskim odpowiedzialny był Powiatowy Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki w Chełmie (PKKFiT) z siedzibą w gmachu im. PKWN, jako wydział Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Chełmie; podlegle terenowe jednostki to działające przy Gminnych Radach Narodowych Społeczne Gminne Komitety Kultury Fizycznej i Turystyki.
Za kulturę fizyczną i turystykę w Chełmie odpowiedzialna była Komisja Kultury, Sportu i Turystyki działającej przy Miejskiej Radzie Narodowej w Chełmie – Zarząd Miasta Chełma (i też Komisją Kultury, Kultury Fizycznej Sportu i Turystyki Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Chełmie) z siedzibą w Chełmie Magistrat przy ul. Lubelskiej 63.
***
Od września 1944 r. Kazimierz Janczykowski z grupą dawnych działaczy, kolegów, nauczycieli, uczniów „Czarniecczyków”, reaktywował (tworzony od 1918 r. przerwany wojną-okupacją) – ruch wycieczkowy, krajoznawczo-turystyczny, profesjonalnej turystyki oraz ochrony przyrody i środowiska:
1 – w aspekcie masowego i zorganizowanego ruchu wycieczek i wędrówek szkolnych przez reaktywowanie i kontynuowanie aktywnej działalności Koła Krajoznawczego Młodzieży Szkolnej – Szkolnego Koło Krajoznawczo-Turystycznego im. W. Pola i odbudowy wszystkich agent działających na rzecz ochrony szczególnych miejsc w Chełmie i okolicy poprzez reaktywowanie i kontynuowanie działalności Szkolnego Koło Ligi Ochrony Przyrody, przy I Liceum Ogólnokształcącym im. S. Czarnieckiego w Chełmie;
2 – w aspekcie masowego i zorganizowanego miejskiego ruchu wycieczek krajoznawczo-turystycznych poprzez reaktywowanie (zaniedbanego do tej chwili) Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Chełmie (biuro mieściło się w domu parafii rz.-kat. przy ul. Lubelskiej);
3 – w\w organizacji był opiekunem i prezesem (w tym czasie był też kierownikiem Muzeum Ziemi Chełmskiej).
Od września 1944 r. po rozpoczęciu pierwszego po wyzwoleniu roku szkolnego, życie kulturalno-sportowe każdej szkoły w Chełmie koncentrowało się w tym czasie przeważnie w świetlicach szkolnych lub w salach-salkach sportowych, gdzie młodzież miała m. in. do dyspozycji czasopisma, radio, gry świetlicowe szachy, warcaby, piłki. Tworzono też koła literackie i sportowe, organizowano różne zbiórki i wycieczki szkolne.
Od wakacji 1947 r. prowadził aktywną działalność Powiatowy Komitet Kolonii i Półkolonii przy Inspektoracie Szkolnym w Chełmie. Corocznie organizowano dla 1.000 przeszło dzieci rekrutujących się przeważnie ze sfer robotniczych i wiejskich kolonie, półkolonie i dziecińce. Fundusze z Zarządu Miasta Chełma i Rady Narodowej Miejskiej i inne – częste były wyjazdy w teren, i na wieś, a różnego rodzaju wycieczki były podstawową formą zdrowotnej odnowy dzieci i młodzieży
Wkrótce po wyzwoleniu K. Janczykowski z gronem przyjaciół, powołał Towarzystwo Miłośników Sztuki w Chełmie, które od 1948 r., skutecznie działało (na rzecz kultywowania i ochrony zabytków i kultury chełmskiej) dzięki pracy Zarządu: Prezes K. Janczykowski, Wice. Stefan Mrożkiewicz, skarb. Krystyna Drzewińska, sekr. Waleria Puchowa i z-ca sekr. Piotr Prus. Towarzystwo mieściło się w lokalu własnym w Chełmie przy ul. Lubelskiej 1, ostatnie wybory odbyły się 19 lutego 1949 r. Była to jedna z wielu organizacji, które powołał K. Janczykowski wkrótce po wyzwoleniu w celu ochrony narodowego dziedzictwa Chełma, dla dobra ojczyzny i dla potomnych.
Dzięki staraniom K. Janczykowskiego, twórcy i działacza Ligi Ochrony Przyrody w Chełmie, w województwie lubelskim i kraju od 1928 r., – Monitor Polski z dnia 21 grudnia 1956 r., Nr 103, dekret Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 27 listopada 1956 r., o uznaniu Łysych Gór w Stawie powiat Chełm, za Rezerwat Przyrody p.n. „Stawska Góra” a w nim rzadką roślinę „dziewięćsił popłocholistny”, oraz inne okazy fauny i flory, przystąpiono też do ich zabezpieczenia i działań ochronnych. Starania te czynił od 1949 r. jak i innych szczególnych miejsc w Chełmie i terenie.
Wycieczki szkolne – system wychowawczy i ruch krajoznawczo-turystyczny:
Wydział Oświaty przy PWRN w Lublinie polecił w dniach 10-14 marca 1951 r., K. Janczykowskiemu (jako profesjonaliście i twórcy ruchu krajoznawczo-turystycznego) opracowanie tras wycieczkowych po powiecie chełmskim, które od tego roku, były przemierzane przez szkolną młodzież (i nie tylko) w ramach obowiązkowego programu. Trasy te objęły wycieczki przeważnie jedno lub dwu dniowe. Chełm (i schronisko) przyjęto za bazę wypadową dla (wszystkich) wycieczek i wędrówek tym bardziej, że w Państwowej 11-letniej Szkole Ogólnokształcącej im. S. Czarnieckiego w Chełmie znajduje się w szkole schronisko turystyczno-krajoznawcze na 30-40 łóżek.
Pierwsza trasa – (poznać dzieje ziemi chełmskiej) 6.00 marsz do kopalni kredy i marglu, o krok stacja PKP, kupujemy bilet i pociągiem w 20min do Rejowca, zwiedzanie okolicy i jednej z większych i nowoczesnych cementowni w Polsce (tu posiłek); z cementowi 3km. do wsi Pawłów, stara osada garncarska, zwiedzanie okolicy i śladów historii i miejsc walk z okupantem i miejsc wyzwolenia kraju, pociągiem do Chełma.
Druga trasa – 7.30 autobusem PKS z Placu Łuczkowskiego (stąd odjeżdżały autobusy PKS) do Olchowca, postój w Stawie przy Gminie (12km. do Chełma), marszem 1,5km. na Łysą Górę pod Stawem zwiedzanie oazy przyrody (dziewięciosił popłocholistny, okazy fauny i flory), ze Stawu do Stołpia, wieże z XIII w. poznanie historii, tu źródełko o wartościach leczniczych, w 1947 r. na polu Barana odkopano neolityczny grób sprzed 4.000 lat, obywatelska służba szkoły w Stawie i Stołpiu, 14.00 wymarsz do Podgórza 2km., zwiedzanie unicki kościółek z dzwonnicą z cegły jak wieże, z Podgórza wąwozem do Zawadówki, zwiedzamy tartak, osiedle fabryczne i okolice, z tartaku 10min. stacja PKP i pociągiem do Chełma.
Trzecia trasa – 7.00 z Placu Łuczkowskiego autobusem PKS w 30min. do Rejowca, miasteczko z XVI w., tu Mikołaj Rej i kalwinizm, zwiedzanie pałacu, ariański grobowiec, cukrownia, rynek, marsz do wsi Krynicy, wchodzimy na szczyt górki. Od „grobiska” do wsi Krupe marszem 1godz., zwiedzamy mury i ruiny niegdyś wielkiego zamku i poznanie jego historii, przez piękny ogród owocowy i park wychodzimy na szosę i autobusem PKS do Chełma, przy dobrych chęciach turystów można z Krupego marsz 5km. do Krasnegostawu zwiedzić miasto i pociągiem do Chełma.
Czwarta trasa – 7.00 z Placu Łuczkowskiego (wynajętym) autobusem PKS do Wojsławic 27km., po drodze postój w Sielcu 12km., przy szosie gorzelnia, przez park na dziedziniec zamkowy, fosa i resztki mostu zwodzonego i ruiny średniowiecznego zamku obronnego, zachowała się baszta, lochy, piwnica, kaplica własność Rzewuskich (mieści się tu szkoła rolnicza), jedziemy dalej 6km. przed Wojsławicami kolonia Poniatówka
(w 1933 r. odkryto tu grób sprzed 5.000 lat), naprzeciw cmentarza przy Stadarni przez Czarnołozy marszem do Majdanu Ostrowskiego, postój w (piętrowym nowoczesnym budynku) szkole, tu odpoczynek i posiłek, (autobus czeka w Wojsławicach), przed nami wąwozy lessowe, marsz krętymi jarami o wysokich ścianach do 40m., trasa 4km., od Majdanu Ostrowskiego do Majdanu Starego, piękny lessowy krajobraz, zagadnienia antropogeograficzne, ze Starego Majdanu 4km. i 1godz. marszem do Wojsławic. Po zwiedzaniu miasteczka, powrót do schroniska.
Piąta trasa – 7.00 zamówionym autobusem PKS z Placu Łuczkowskiego do Cycowa, 35km., za Olchowcem postój w Kamiennej Górze 1,5km. i Pniównie 2km., zwiedzamy okolice i nowoczesne spółdzielnie produkcyjne, stąd do Cycowa, w osadzie posiłek i marsz przez Kopinę do Grabniaka 7km. (spotkanie z Maciejewskim kierownikiem szkoły, tu odpoczynek i nocleg), to pojezierze włodawskie, w Jez. Ratcze kąpiel, dalej Jez. Uściwież, Nadrybie, Szumskie i inne wabią urokiem, piękne tereny dla sportów wodnych, dzień następny zwiedzanie okolicy i 5-jezior, o 15.00 marsz do Cycowa albo trasą przez Jez. Sumin, autobusem do Chełma.