Szkolne wycieczki lądowe (piesze i rowerowe). Szkolne wycieczki lądowe różnego typu, które szczególnie przyczyniły się do rozwoju ruchu krajoznawczo-turystycznego w Chełmie i powiecie a nawet w okręgu były odnotowane w miejscowej lub w krajowej prasie, i były stawiane za wzór do naśladowania. *Wakacje 1922 r. Inspirowana przez K. Janczykowskiego I-drużyna harcerska „Czarniecczyków” zorganizowała 2-dniową wycieczkę nad Bug. Z kroniki, „ze stacji Chełm do stacji Dorohusk PKP i pieszo 5km., do dworu w Świerżach naszej bazy biwakowo-noclegowej, gospodynią była p. Rotarska. Druh S. Zbych przy ognisku i pieczeniu, omówił plan wyprawy wypoczynkowo-sportowo-zwiadowczej, a redaktor stary lis opisał wszystko szczegółowo”. *9 czerwiec 1923 r. Wycieczka do Wieliczki. Grupę wycieczkową stanowili uczniowie harcerze z Państwowej Szkoły Rzemieślniczej. *Lipiec 1931 r. Ogólnopolski konkurs Gwiaździsty rajd pieszy. Warunki konkursu: zespoły trójkowe, trasę opracowują sami, meta w Mszanie Dolnej. K. Janczykowski zgłosił najlepszą trójkę piechurów KKMS „Czarniecczyków”. Byli to: Zenon Marcinkiewicz, Stanisław Michalski i Jerzy Pindera. Po spełnieniu warunków, jury konkursu przyznało pierwsze miejsce i nagrodę główną chełmskiej drużynie. Było to pierwsze cenne zwycięstwo i ogólnopolskie wyróżnienie a codzienny „Kurier Krakowski” wystawił wspaniałą recenzję dla Chełmskiego KKMS *Lato 1932 r. Wycieczka szkolna zespołu krajoznawczo-historycznego wzdłuż powiatu chełmskiego, uczennic Gimnazjum „Czarniecczyków”. W Święcicy nocleg w modrzewiowym dworze państwa Lechnickich. Tu też odbyła się konferencja rozpoznawczo-naukowa oraz opis trasy i eksponatów. W Pawłowie Marylka Rutkowska robiła szkice z wycieczki. Deszcz nie oszczędzał wędrujących, w strugach deszczu powstała pieśń: „Jak wspaniała nasza postać, Chociaż
z nieba leje wciąż, Chociaż w domu możesz zostać, W góry, miły bracie dąż… itd.” *Lato 1932 r. Wycieczka tematyczno-naukowa do Krakowa i okolicy, o charakterze sportowym grupy młodzieży „Czarniecczyków”, członków KKMS. *Wakacje 1932 r. Zespół wycieczkowy Gimnazjum „Czarniecczyków” zajął I miejsce i otrzymał Przechodnią Nagrodę Lubelskiego Kuratora KOS i proporczyk. Zwycięstwo było tym cenniejsze że uzyskane w gronie 14 najlepszych zespołów z Okręgu. *Wakacje 1932 r. Obowiązkowe wędrówki sprawnościowo-sportowe. Grupa harcerek I Chełmska D.H.Ż „Czarniecczyków”, odbyła wędrówkę konkursową pod hasłem „poznaj swój powiat” i odwiedziła wszystkie gminy powiatu chełmskiego, przebyły 400 km pieszo i wodą w ciągu 12-dni. Za tę wędrówkę po ocenie komisji, drużyna otrzymała I nagrodę, przechodni puchar Kuratora Lubelskiego KOS. Pamiątkowa kronika, zawiera wspomnienia, szkice i fotografie. *Latem 1933 r. (ta sama drużyna jak wyżej), bezpośrednio po obozie drużyna udała się na wędrówkę „od jeziora do jeziora”, czyli na pojezierze włodawskie aż do Prypeci i jeziora Świteź, około 100 km w ciągu 5 dni. Za tę wędrówkę drużyna zdobyła nagrodę im. Komendantki Chorągwi Lubelskiej. *26 maja 1933 r. Tematyczno-wychowawczo-krajoznawcza wycieczka szkolna klasy VI (mat.\ przyr.) członów KKMS „Czarniecczyków”. Trasa wycieczki: Chełm – Kielce – Częstochowa – Kraków – Wieliczka – Zakopane – Chełm. *Czerwiec 1935 r. Krajoznawczo-wychowawcza wycieczka w Tatry, grupy uczniów KKMS „Czarniecczyków”. Grupa biwakowała u górali nad Bystrym, wypad furmankami i pieszo do Morskiego Oka, Czarnego Stawu, Limby, Mieguszowieckiego i Mnicha oraz nad wodogrzmoty Mickiewicza. Wspinaczki i wędrowanie na Giewont, Gubałówkę następnie do Doliny Strążyskiej i Kościeliskiej oraz Poronina i Bukowiny. Opiekę sprawowała nauczycielka Ginalska. *Wrzesień 1935 r. Wycieczka tematyczna (kultowa) do Czarncy, dawnej majętności S. Czarnieckiego patrona Gimnazjum „Czarniecczyków”. Grupę stanowili członkowie poszczególnych klas oraz najlepsi uczniowie „Czarniecczycy”. *Wakacje 1936 r. Wycieczka krajoznawcza-wędrówki po powiecie włodawskim. Wyprawę „Czarniecczyków” opisał młody krajoznawca kronikarz i rysownik Franciszek Kędzierowski. Wyprawa rozpoczęła się w Uhrusku, kierownikiem wycieczki był Wiesław Sztaba, a szefem spiżarni i kuchni Tadeusz Sztaba. „Trasa tematyczna wiodła przez wsie Uhrusk, Folwark, Różniówkę (wzgórze 218m. n.p.m.), Wolę Uhruską, Bytyń (plażę), Nadbużankę (hutę szkła), tzw. Cerkiewki, Zbereże, Stulno, Sobibór, Orechówkę do Włodawy, dalej we wsi Różance zwiedzanie pałacu i do Sosnówki a stąd do Wisznic. W dniu szóstym Parczew i Tyśmienica, w dniu siódmym do Wołoskowoli (Wola Wołoska), Brussa, w Dubecznie (huta szkła). Badamy faunę i florę oraz zwyczaje miejscowej ludności”. *25 czerwca 1939 r. K. Janczykowski wraz z naukową grupą członków KKMS „Czarniecczyków”, zorganizował pierwszy wycieczkowo-wędrowny obóz pieszy po Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim, zwanym przez wielu naukowców Polesiem Lubelskim. W artykule Czarniecczycy pionierzy pisał: – „nikomu wtedy się nie śniło o krajoznawczo-turystycznych walorach Pojezierza Łęczyńsko- Włodawskiego, dziewiczej faunie i florze. Nasza wędrówka miała znaczenie wywiadowcze, było to pierwsze uderzenie krajoznawcze w ogóle po pojezierzu. W kronice obozowej całą wyprawę dokładnie opisał uczeń-kronikarz Wacława Trochim. Wyprawa dostarczyła wiele informacji i eksponatów”. Spenetrowano jeziora: Dratowieckie, Rogóżno, Ukcze, Krasne, Piaseczne, Sumińskie, Wel-Wetyckie, Białe, Czarne i Świtaź.
Szkolne wycieczki wodne (spływy łodzią i kajakami). Szkolne wycieczki wodne różnego typu które szczególnie przyczyniły się do rozwoju ruchu krajoznawczo-turystycznego w Chełmie i powiecie a nawet i w okręgu i były odnotowane w miejscowej i w krajowej prasie, i były stawiane za wzór do naśladowania. *Czerwiec 1929 r. krajoznawczo-turystyczna morska wyprawa łodzi „Chełmianki” do Warszawy i Gdańska, grupy wycieczkowej młodzieży „Czarniecczyków”. Rejs szlakiem wodnym inspirowany przez K. Janczykowskiego, dużą rolę w organizacji spływu odegrał kpt. Edmund Prost. Wodowanie łodzi i chrzest „Chełmianki” odbył się w Dorohusku n\Bugiem, tu też nastąpił start. Łódź wybudowali członkowie Koła Miłośników Wody i oni stanowili załogę. W pierwszym odcinku rejsu, „Chełmiance” towarzyszyło kilka kajaków. Flotylli przewodził dyr. W. Ambroziewicz w admiralskim mundurze, jego zastępcą był T. Dąbrowski w mundurze kontradmirała, bosmanem był Dolek Chomicki. Pierwszy obóz-postój organizacyjno-taktyczny był w Bytyniu. Z Włodawy dyr. wrócił do Chełma, pod Brześciem kajaki popłynęły swoją trasą na Prypeć i Polesie, a łódź popłynęła dalej pod wodzą T. Dąbrowskiego. Po drodze tworzono bazy postojowo-noclegowe dla innych wypraw. Była to pierwsza wyprawa wodna, a cała załoga miała specjalnie uszyte stroje marynarskie na ta wyprawę. Był to ważny moment w życiu sportowym Chełma. *Lipiec 1929 r., wycieczka rajd wodny do Warszawy”, członków KKMS „Czarniecczyków” kajakami, które zostały wybudowane przez członów w modelarni Koła. *Wakacje 1931 r. i 1933 r. (ta sama formuła), krajoznawczy spływ Bugiem i Wisłą do Gdańska i morza. Grupę stanowiły trzy kajaki, sportowej grupy „Czarniecczyków”. *5 Lipiec 1932 r. wycieczka kajakowa Bugiem, Wisłą do Gdańska. Organizatorem było KKMS a opiekę sprawował K. Janczykowski i T. Dąbrowski. W wyprawie uczestniczyło 9 uczniów i 5 kajaków. Cel wyprawy wodnej, udział w Zlocie Krajoznawców w Gdyni i młodzieży harcerskiej w Kościerzynie. Wyjazd z Chełma początek rejsu w Dorohusku. Cel wyprawy udział w Gdyni na Ogólnopolskim „Święcie Morza”. *Wakacje 1934 r. wycieczka kajakiem po Uherce. Tadeusz Machajski chciał udowodnić, że po chełmskiej rzece Uherce można żeglować. *Lipiec 1937 r. szkolna wakacyjna wędrówka kajakami po wodach polskich w celach krajoznawczych, członków Koła LMK „Czarniecczyków”, „Bugiem i Wisłą do Warszawy”. Załogę stanowi: Wacław Marzec, Adam Kossarek, Karol Pasieka i Mieczysław Skowroński (kronikarz). Trasa: 1-Chełm-Dorohusk n\Bugiem koleją, 2-Dorohusk-Modlin Bugiem 600km. 3-Modlin-Warszawa Wisłą, 4-Warszawa-Chełm koleją. Postoje po trasie: Bytyń, Zabuże, Olszynka, Orchówek, Włodawa, Sławatycze, Dubica, Brześć, Kuzawka, Czyżewicze, Klimczyce, Drohiczyn, Wojtkowice Glinna, Glinie i Bramszczyk.
Poza stałą pracą w Gimnazjum „Czarniecczyków” K. Janczykowski, uczył też w innych placówkach oświatowych w Chełmie. W latach 1928-1931 uczył przedmiotu krajoznawstwo, w Publicznej Szkole Zawodowej Dokształcającej przy Państwowej Szkole Rzemieślniczej, a w latach 1932-1934 uczył ćwiczeń cielesnych w Państwowej Szkole Handlowej w Chełmie. Również i w tych szkołach popularyzował szkolne wycieczki i wędrówki oraz ruch krajoznawczo-turystyczny.
Na łamach poczesnych pism chełmskich „Zwierciadło” i „Kronika Nadbużańska” (1923-1939), o tym okresie pisał Kazimierz Czernicki (1890-1941) – chełmski wydawca, redaktor, regionalista, społecznik i filantrop: „wycieczki i wędrówki szkolne i szkolny ruch krajoznawczo-turystyczny dzięki twórczej działalności K. Janczykowskiego był systemem wychowawczym i narodowo potrzebnym”.
- Czernicki na łamach swojej książki Chełm przeszłość i pamiątki, wydanej w Chełmie w 1936 r., w dziale pt. Okolice Chełma pisze – Krajobraz okolic Chełma dzieli się na dwa różne zupełnie typy. Północno-wschodnia część powiatu chełmskiego, to Polesie z bagnami i jeziorami. Natomiast południowo-zachodnia jest falista i malownicza. Krajobraz ten przypomina Podkarpacie. Pisał dalej, prześliczne są okolice Starego i Nowego Majdanu, Huty, Majdanu Ostrowskiego, piękny jest Ostrów, Kukawka i cała okolica Wojsławic, Sielca, Kumowa, Rejowca, Pawłowa, Krupego, Stołpia i Bieławina, Sawina, „Dziewiczej Góry” i Horodyszcza.
W broszurce pt. O brakach i potrzebach miasta Chełma, z 1936 r., autor i znany chełmski społecznik, notariusz Włodzimierz Rewski (ur.1896 r.), „obwinia władze Chełma o wszelki brak dbałości o urok tak zacnego i zasłużonego grodu. Skrytykował też brak aktywności Towarzystwa Krajoznawczego, a miasto posiada wiele zabytków – gdzie cały ciężar na siebie bierze szkolny ruch krajoznawczo-turystyczny” kierowany przez K. Janczykowskiego. Zawiązała się też współpraca pomiędzy tzw. grupą szlachetnych walczących chełmian, pod wodzą W. Rewskiego a K. Janczykowskim i KKMS – o lepsze i ładniejsze oblicze miasta i okolicy – i ochronę wszystkiego co się da.
Bursa im. ks. S. Brzóski – koedukacyjna utworzona we wrześniu 1918 r., przy Królewsko-Polskim Gimnazjum im. S. Czarnieckiego w Chełmie (w tym czasie mieściła się w dawnej Technicznej Szkole Kolejowej przy ul. Pocztowej). Był to koniec wojny, miasto wyniszczone a warunki stancji fatalne. Bursa szczególnie faworyzowała młodzież z okolicy, liczne stypendia przypadały kandydatom najbardziej z Podlasia, Wołynia, Polesia, a nawet Wilna. Idea bursy zmierzała do tego, aby młodzież ta po naukach, wracająca w swoje strony, szerzyła kulturę polską i chełmski regionalizm. W pierwszym roku 60-wychowanków w tym 20-stypendystów, wsparcie finansowe niosła też Straż Kresowa. Wspaniały wizerunek i ducha bursy stworzył jej kierownik Tadeusz Dąbrowski i współpracownik W. Siepieta. Ich hasło na harmonijne współżycie i talent wychowawczy brzmiało „jeden za wszystkich – wszyscy za jednego. Dnia 15 czerwca 1919 r. szkołę przeniesiono do nowego gmachu pod nazwą Państwowe Gimnazjum im. S. Czarnieckiego w Chełmie. Bursa uzyskała lepsze warunki mieszkalne i sanitarne oraz rozległy teren z parkiem i ogrodem warzywnym. W parku zorganizowano plac do gier i zabaw boiska oraz szlaki wycieczkowo-rekreacyjne. Powstała pierwsza agenda „Bratnia Pomoc” niosąca pomoc naukową oraz sklepik i świetlica. Od 1920 r., (bursą rządził) ukonstytuowany zarząd w składzie: kier. bursy, wychowawcy, dyr. szkoły, 2-członków rady pedagogicznej i zarządzający gospodarstwem. Bursę m.in. subsydiował: Magistrat, Komenda Powiatowa, Polsko-Amerykański Komitet Pomocy Dzieciom i dochody z własnego gospodarstwa. Praca dydaktyczno-wychowawcza młodzieży zamieszkałej w bursie dawała rezultaty. Utworzono świetlicę, powołano sekcję dramatyczną która wystawiała sztuki, działał sklepik i kącik biblioteczno-prasowy. Ważnym aspektem wychowawczo-zdrowotnym było wychowanie fizyczne. W okresie tym nasiliły się organizowane szkolne wycieczki i zajęcia sportowe, które od 1925 r. stały się tradycją. Od 1923 r. młodzież bursy aktywniej spędzała czas wolny na uprawianiu sportu. Od 1925 r. działały sekcje: handlowa, introligatorska, fryzjerska, kulturalno-oświatowa, biblioteczna i prac ręcznych. Bursa gościła też marszałka J. Piłsudskiego. Od 1931 r., do zarządu weszli członkowie koła rodzicielskiego, co podniosło rangę wychowawczą, a przede wszystkim zadbano o zaangażowanie młodzieży w sportowe życie w czasie wolnym od lekcji. Od 1933 r. bursa stała się ważnym miejscem do organizowania wycieczek szkolnych i punktem przecinających się szlaków wycieczkowo-krajoznwczo-turystycznych oraz miejscem do noclegów i biwaków i bazą w komunikowaniu się szkolnego ruchu krajoznawczo-turystycznego w Chełmie i okolicy. W latach 1936-1939 bursa gościła młodzież sportową i turystyczną ze: Lwowa, Równego, Brześcia Kowla, Lublina, Zamościa, Białej Podlaskiej, Warszawy i Garwolina.
Sekcje wycieczkowo-krajoznawczo-turystyczne (lądowe i wodne) przy chełmskich organizacjach. *Od 1921 r. wycieczki odegrały znaczącą rolę w pracy kulturalno-sportowej w Chełmskim Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”. Tworzyły one świadomy społeczny ruch narodowy i regionalno-krajoznawczy, poprzez organizacyjne zloty i obozy, poznawano miejsca pamięci narodowej regionu, szlaki wyzwoleńcze oraz podnoszono sprawność fizyczną i zdrowotną. „Sokół” działał w Chełmie do września 1939 r. *Od 1923 r. przy Związku Strzeleckim w Chełmie działała sekcja wycieczkowo-turystyczna, organizowała wycieczki i festyny kulturalno-krajoznawcze. W 1936 r. przy Komendzie ZS powstał Klub Sportowy który organizował wycieczki piesze i rowerowe. ZS działał w Chełmie do września 1939 r. *Od 1929 r. przy PKP Chełm działał Oddział-Ognisko Kolejowe Przysposobienie Wojskowe (reaktywowane ogólnopolsko od 1928 r. przez J. Piłsudskiego poprzez UP PW i WF jako organizacja użytku publicznego), a przy – Oddziale KPW – aktywnie działały Ognisko KPW i Koło KPW a przy nich sekcje kolarska, wycieczkowa i krajoznawczo-turystyczna, organizowały wycieczki, rajdy i wyścigi w mieście i regionie, za które przyznawano stopnie i punkty sprawności. Od 1934 r. przy Oddziale KPW prowadziło działalność Koło Krajoznawczo-Turystyczne, zrzeszone w Lubelskim PTK. Członkowie koła uczestniczyli w wielu pieszych i rowerowych wędrówkach i wycieczkach po okolicy i regionie, najciekawsze prowadziły do Zakopanego na narty. Duży wpływ na aktywność koła wnosił instruktor Jan Grzela, działacz KPW. Koło było odznaczone przez okręgowe i krajowe władze. Od 1935 r. w Suścu na Roztoczu współtworzył bazę wypoczynkowo-turystyczną dla środowiska kolejowego PKP Chełm. Kolejowe Przysposobienie Wojskowe działało w Chełmie do września 1939 r. *Od 1929 r. Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego w Chełmie urządzało rajdy i wycieczki krajoznawczo-turystyczne, też i wycieczki do dużych fabryk-zakładów dla przyszłych pracowników w formie praktyk zawodowych. TUR działał w Chełmie do września 1939 r. *Od 1924 r. (powstałe tego roku) Chełmskie Towarzystwo Cyklistów (ChTC) należące do Polskiego Związku Towarzystw Kolarskich, inspirowane przez Antoniego Pochylskigo [byłego członka Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów (WTC)] oraz B. Kłopotowskiego i W. Szurmińskiego, organizowało i upowszechniało kolarstwo w Chełmie i na ziemi chełmskiej. W 1926 r. (przy Towarzystwie Cyklistów) członkowie-cykliści (byli to właściciele restauracji, kawiarni oraz adwokaci) powołali Klub Cyklistów, ograniczając swoją działalność wyłącznie do rajdów i wycieczek regionalno-turystycznych. W ramach popularyzacji kolarstwa poprzez wycieczki turystyczne, zawody i wyścigi kolarskie, od 9 maja 1926 r. Chełmskie Towarzystwo Cyklistów zapoczątkowało wielki konkurs wycieczek rowerowo-turystycznych połączony ze szkoleniową wycieczką rowerową do Krasnegostawu i z powrotem. Pierwsza edycja konkursu trwała od 9 maja do 18 października 1926 r. – w tym czasie należało według programu zdobyć jak największą liczbę punktów, za uczestnictwo w organizowanych przez ChTC dużej ilości wycieczek krajoznawczo-turystycznych i przejechanie jak najwięcej kilometrów. Szczególny nadzór nad Konkursem sprawował prezes ChTC Teofil Gniazdowski (1875-1946); jako lekarz rodzinny i sportowy oraz działacz i sędzia sportowy propagował zdrowy styl życia; był twórcą chełmskiej szkolnej higieny i medycyny wychowania fizycznego i sportu oraz miejskiego systemu opieki zdrowotno-leczniczej, higieny ogólnej i rodzinno-domowej. W styczniu 1927 r. zarząd ChTC ogłosił wyniki pierwszej edycji konkursu wycieczek turystycznych – za 1926 r. spośród 19 cyklistów- turystów I m. zajął K. Zwoliński, który przejechał ogółem 1.206 km, drugi był K. Jackowski 1.026 km, a trzeci S. Prochorow 871 km. Następne edycje były prowadzone co roku. Na odbywający się w Warszawie 1 sierpnia 1926 r. Zjazd Towarzystw Kolarskich z całej Polski, delegacja z Chełma w formie wycieczki wyjechała na rowerach w składzie: Pochylski, Prochorow, bracia Jackowscy, Frołowicz i Zwoliński. W dniach 11-12 września 1927 r. zarząd ChTC zorganizował wyjazd z Chełma do Lwowa na Targi Wschodnie. Miał on charakter wycieczki oświatowej krajoznawczo-turystycznej. Informacji w sprawie wycieczki udzielały, Ch T C, Red. „Zwierciadła” i Sklep Tytoniowy J. Dietrycha ul. Lubelska 75. Od 1928 r. ChTC w porozumieniu z Magistratem i Komendą Miejskiej Policji, miało wpływ na prowadzenie egzaminów z jazdy na rowerze i wydawania tzw. prawa jazdy. *W niedzielę 24 lipca 1932 r. aktywnie działająca Sekcja Kolarska przy Związku Podoficerów Rezerwy Koła Chełm i jej kierownik Roman Bychawski, zorganizowała wycieczkę rowerową Chełm-Gdynia-Chełm na ogólnopolskie Święto Morza Polskiego. W wycieczce udział wzięli: R. Bychawski, J. Wawrzycki, W. Rybak, Cz. Danielczuk, B. Brun, I. Fryd i M. Głowacki. Wycieczka po nabożeństwie w kościele parafialnym na Górce, wyruszyła w niedzielę dnia 24 lipca rano i przez: Lublin, Dęblin, Warszawę, Sierpc, Rypin, Golub, Grudziądz, Nowe Miasto, Gniew, Tczew, Skarzewy, Kościerzynę i Żukowo dojechała do Gdyni. Trasa liczyła 848 km, w Gdyni, wycieczka bawiła 3-dni i 6 sierpnia powróciła do Chełma. W drodze powrotnej nie wytrzymał tempa i odpadł M. Głowacki. W czasie swej podróży wycieczka zgłosiła przejazd do 36 miastach. Arkusz wycieczki stanowił cenną pamiątkę poniesionego wysiłku i zwiedzania dużego obszaru Polski. Była to wspaniała propaganda chełmskiego ruchu turystycznego. Chełmskie Towarzystwo Cyklistów działało do września 1939 r. *Od 1931 r. Liga Morska i Kolonialna w Chełmie propagowała sporty wodne i turystykę wodną. Od 1936 r. wprowadzono okresowe obozy sportowo-pływackie. LMK Obwód w Chełmie, sekcja sportów wodnych ul. Lwowska 9 realizując hasło „pracuj na lądzie a wypoczywaj na wodzie”, od 1937 r. organizowała corocznie dla dorosłych i młodzieży specjalistyczne obozy zdrowotno-wypoczynkowe i sportowo-szkoleniowe nad morzem i jeziorami (dla uprawiania tak zdrowych dla człowieka sportów wodnych jak pływanie i żeglarstwo) – nad morzem w Mieroszynie k\Rozewia, w ośrodku nad Jez. Troki i ośrodku żeglarskim nad Jez. Narocz i nad Jez. Zarnowieckim na Pomorzu. Wyjazd na wywczasy w formie wycieczki krajoznawczo-turystycznej. LMK działała w Chełmie do września 1939 r. *Od 1925 r. Sekcja Kolarska przy Komisariacie Policji Państwowej w Chełmie promowała wycieczki. Policjanci kupowali rowery na własny koszt i uprawiali kolarstwo. Z czasem w sekcji rozwinęła się turystyka rowerowa, na tym polu pomoc fachową otrzymywali z ChTC. *Od 1930 r. dzialająca Sekcja Kolarska przy KS „Garnizon” promowała wycieczki rowerowe bliższe i dalsze.
Zdrowotno-sportowe walory ruchu krajoznawczo-turystycznego: wycieczki, obozy, kolonie, wczasy-wywczasy.
– Przez pojęcie walor turystyczny rozumie się specyficzne cechy i elementy środowiska przyrodniczego oraz wytwory działalności człowieka, które są przedmiotem zainteresowań turystów. Jest ono traktowane jako jeden z czynników decydujących o atrakcyjności turystycznej terenu.
– Walory turystyczne najczęściej dzieli się na: 1 – wypoczynkowe służące odnowie sił fizycznych i psychicznych; 2 – krajoznawcze stanowiące przedmiot zainteresowań poznawczych; 3 – specjalistyczne umożliwiające rozwinięcie swoistych zainteresowań.
– Nadrzędnym celem uprawiania turystyki i uczestniczenia w różnych formach rekreacji i wypoczynku jest oderwanie człowieka od jego warsztatu pracy, codziennych trosk i kłopotów i zapewnienie mu rozrywki, aktywnego wypoczynku, możliwości poznania kraju i świata oraz odnowy sił psychofizycznych.
- Wycieczki szkolne spełniają rolę zdrowotno-wychowawczą, dopomagając młodemu organizmowi w jego rozwoju fizycznym, przeciwdziałają ujemnym wpływom codziennego życia, kształcą charakter i rozbudzają zamiłowanie do ruchu i współżycia z przyrodą. Wycieczki szkolne krajoznawczo-turystyczne wydawałoby się, że są pozornie łatwe, wymagają jednak od uczestników, dużej wytrzymałości i sprawności fizycznej. Dlatego grupa wycieczkowa i każdy indywidualnie musi przejść odpowiednią zaprawę sportowo-treningową i terenowo-medyczną. Piechur, kolarz lub wioślarz musi posiadać odpowiednią sprawność fizyczną i nie może być uciążliwym balastem w czasie pokonywania trasy, a na niej przeszkód.
- Obozy od 1922 r. stały się nieodzownym atrybutem młodzieży szkół chełmskich. Najbardziej atrakcyjnymi miejscowościami do których wiodły szlaki wędrówkowe, wycieczek i obozów zorganizowanej chełmskiej młodzieży szkolnej oraz organizacji jak: ZHP, SKS, LMK i LOPP, w latach 1922-1939 były: Sawin, Kumowa Dolina, Dorohusk, Wilcze Przewozie n\Bugiem, Zwierzyniec n\Wieprzem, Siekierzyniec n\Zbruczem, Piwniczna, Troki na Wileńszczyźnie, Węgierska Górka k\Żywca, Sobibór, Lidzbark (Pomorze), Wierzchowiny czy Wygoda w Gorganach w Klewaniu na Wołyniu, Uściług, Węgierska Górka k\Żywca, Tatarów i Wólka Profecka k\Puław.
- Kolonie wakacyjne młodzieży szkół chełmskich odbywały się przeważnie w szkolnych przystaniach wodnych w Uhrusku, Dorohusku i Bytyniu nad Bugiem. Natomiast kolonie letnie w Sawinie, Świerżach lub w Dorohusku. Jednak największą popularność od 1922 r., zyskały coroczne wakacyjne kolonie letnie organizowane w Sawinie, ze względu na specyficzny mikroklimat zdrowotno-leczniczy.
- Wczasy – Wywczasy inicjowały nową formę turystyki. W miejskim stylu życia, przyjmowanym przez awansujące kręgi robotnicze i część środowisk urzędniczych, popularne stały się wypady za miasto tzw. majówki, będące wyrazem nowoczesnego sposobu zaspakajania potrzeb towarzysko-zabawowych i tradycji wspólnego wypoczynku w gronie rodzinnym. W tym okresie zaczęło się ustalać współczesne znaczenie wywczasów jako instytucjonalnej formy wypoczynku urlopowego. Od 1930 r. specjalna-wydzielona komórka w Magistracie organizowała nowe formy turystyki socjalnej i wypoczynku urlopowego tzw. „wywczasy”. Dużo na tym polu robiły związki zawodowe i związki pracownicze poszczególnych zakładów szczególnie dużych i zasobnych. Od 1933 r., władze miasta wprowadziły nawet tzw. nowe pociągi kąpielowe, które w pogodne dni słoneczne kursowały między Chełmem a Włodawą nad Bug jako wycieczkowo-wczasowe pociągi kąpielowe, dla całych rodzin, w celu sobotnio-niedzielnego wypoczynku nad wodą oraz zażywania kąpieli i słońca. Od 1935 r. władze miasta Chełma wprowadziły następne specjalne wydzielone pociągi wycieczkowe sobotnio-niedzielne z Chełma do Dorohuska nad Bugiem. Szczególnie tym akcjom nadzorowały dwie komisje Komisja Kulturalno-Oświatowa i Komisja Sportowa Zarządu Związku Zawodowego Pracowników Miejskich. W latach 1933-1939 przystanie wodne wraz z plażami w Uhrusku, Dorohusku i Bytyniu n\Bugiem stały się kurortami na wywczasy ludności chełmskiej i z okolicy. W 1938 r. zostało powołane Centralne Biuro Wczasów, które podjęło udaną próbę organizowania tanich wczasów, stanowiących zaczątek późniejszej turystyki socjalnej. Pod koniec 1938 r. i na początku 1939 r. odbyto parę wycieczek lotniczo-powietrznych nad Chełmem i powiatem.
W powiecie chełmskim w aktywnych gminach tworzył-rozwijał się ruch krajoznawczy i turystyczny w oparciu o wzory ruchu harcerskiego, nad którym opiekę organizacyjno-szkoleniową sprawowała Komenda Hufca w Chełmie. W rozwój ruchu krajoznawczo-turystycznego w terenie angażowali się wszyscy, a plebanie, urzędy-koła i szkoły wiejskie, stawały się miejscami noclegów, żywienia, wytchnienia i wszelkiej informacji o terenie i ludziach oraz o skarbach ziemi. Wydatną pomoc w rozwoju wiejskiego ruchu krajoznawczo-turystycznego niosły: Związek Młodej Wsi, Związek Strzelecki, Katolicki Związek Młodzieży, Koła Gospodyń Wiejskich i Towarzystwo Czytelni Ludowych. Również włączyły się do tej akcji ludowe szkoły wiejskie i parafialne, Uniwersytet Ludowy, Ochotnicza Straż Pożarna i Hufce WF i PW
Trasy-szlaki turystyczne przechodzące przez Chełm. Komisja Regionalistyczna przy Lubelskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk dokonała podziału województwa lubelskiego na pięć regionów: 1.Lublin – Chełm, 2.Węgrów – Siedlce – Puławy – Łuków, 3.Sokołów – Włodawa, 4.Zamość – Tomaszów, 5) Janów – Biłgoraj. Wędrówka pieszo-kolejowa: 1.trasa Lublin – Chełm – Dubienka – Krasnystaw – Lublin; 2.trasa Lublin – Chełm – Dubienka – Horodło – Hrubieszów – Tomaszów – Krasnobród – Zwierzyniec – Szczebrzeszyn – Zamość – Krasnystaw – Lublin; Wędrówki rowerami: 1.trasa Lublin – Krasnystaw – Chełm – Trawniki – Lublin; 2.trasa Lublin – Piotrków (Pietrzków) – Żółkiewka – Krasnystaw – Zamość – Hrubieszów – Chełm – Lublin (podałem te szlaki które dotyczą Chełma).
Żydowski ruch krajoznawczo-turystyczny – latem 1925 r. powołano Żydowskie Towarzystwo Sportowe w Chełmie, które odpowiadało za sport żydowski w mieście. Wraz z rozwojem sportu, rozwijał się też żydowski ruch wycieczek i potrzeba życia wypoczynkowo-wczasowego. Od 1929 r. aktywną rekreacją społeczności żydowskiej Chełma zajęło się Towarzystwo S.R.W.F. „Gwiazda-Sztern” w Warszawie oddział w Chełmie. 17 lipca 1932 r., T-wo doprowadziło do uroczystego otwarcia skoczni pływackiej KS „Gwiazda” i zawodów pływackich dla amatorów na jeziorze „Bazyljany” k\Chełma. Z tym dniem Żydzi obrali to miejsce, jako stały punkt na spędzanie wolnego czasu i kąpieli, drugim miejscem było kąpielisko na rzece Uherce. Od 1930 r., kolonie letnie żydowskich dzieci szkolnych odbywały się co rocznie w Uhrusku. W latach 1933-1939 przystań wodna i plaża w Bytyniu n\Bugiem stała się kurortem i miejscem ciągłych wypadów i wycieczek na wywczasy ludności chełmskiej i okolicy, w tym podstawowym kurortem dla chełmskich Żydów.
Ogrody-parki miejskie w Chełmie przy ul. Lubelskiej posiadały rozległe tereny, do organizowania wycieczek, rekreacji ruchowej, różnych sportów, w tym takich form jak festyny kulturalno-sportowe i rekreacyjno-sportowe oraz gier i zabaw, parad i pikników ludowych. Od 1930 r. na terenie jednego z tych ogrodów miejskich (róg ulic Lubelskiej i Obłońskiej) TG „Sokół”, zorganizowało Ogródek Jordanowski wraz z zapleczem i placem do gier i zabaw – i gier boiskowych w\g idei Jordana. Była tu okazała salka do prowadzenia ćwiczeń gimnastycznych i działalności rekreacyjnej, oraz drabinki, ławeczki, skrzynie, materace, piłki, liny itd. Od 1936 r. instruktorzy „Sokoli” prowadzili tu specjalistyczne zajęcia gimnastyczno-sportowe systemu „Sokolego” tzw. gry bosikowe. Tu odbywały się też lekcje wychowania fizycznego dla szkół powszechnych, z braku własnych sal.
Na tworzenie się szkolno-miejskiego ruchu krajoznawczo-turystycznego w Chełmie, który od 1918 r. (wraz z wolnością) nabrał charakteru masowego i świadomego oraz nowych form organizacyjnych, złożyło się wiele nurtów dziejowych (z ich aktywizacją od 1906 r.). Właściwie każda organizacja miała w swoim programie formy krajoznawczo-turystyczne a wycieczka stała się nieodłącznym elementem poznania: ziemi ojczystej i jej historii, wartości narodowe, miejsc kultu i jednocześnie stała się elementem odnowy biologicznej regeneracji zdrowia i rywalizacji sportowej.
Wszelkie wycieczki-wędrówki były też wzorowane na sprawnym systemie harcerskim skautingowym – wymienić tu można takie cechy jak, karność, lojalność, patriotyzm, doświadczenie w obcowaniu z przyrodą, biwakowanie, topografia, obozownictwo, terenoznawstwo, bezpieczeństwo obozowe i sanitarne, zdobywanie stopni wtajemniczenia i uczenia się zdobywania wiedzy od miejscowej ludności. Ważnym elementem wycieczek były zdrowotne walory, przez wyprowadzenia dzieci i młodzieży poza miasto – łaki, lasy itd.
Duży wpływ, (w tym czasie) na tworzenie się społecznego ruchu krajoznawczo-turystycznego (poza szkoła i organizacjami) miał (kler) oraz ludność katolicka. Rekreacja i wycieczki odegrały ważna rolę w życiu ludu, podczas których prowadzili rozmowy, medytacje, modlitwy oraz formy pielgrzymek pokutnych do miejsc kultu świętego, pamięci narodowej i obrzędów kościelnych. Jak wielką rolę odegrał – Cudowny Obraz Matki Boskiej Chełmskiej na Górce Chełmskiej (tak adorowany przez Jakuba Suszę) – do tego cudownego obrazu przez wieki szczególnie podczas zaborów, wojen i trwogi, ciągnęły liczne pielgrzymki ludu-społeczności wiernej tej ziemi chełmskiej (jak wspominał też Jakub Susza).