Dzieje piłki nożnej w Chełmie w latach 1919 – 2010…
Rozdział I – Lata 1919 – 1939
Do Lublina i do Chełma, piłka nożna jako gra sportowa przywędrowała z Krakowa i Lwowa – po 1918 r., nastąpiła jej znaczna popularyzacja. Przełom lat 1920 i 1921 i uspokojeniu sytuacji na wschodzie, były przyczynkiem aby zaczęły powstawać i na terenie województwa lubelskiego profesjonalne drużyny piłkarskie, głównie wojskowe, pierwsza w Lublinie przy 8pp Leg., drugi ośrodek sportowo-piłkarski w Chełmie przy 7pp Leg.-(7 Pułku Piechoty Legionów – utworzony wiosną 1920 r. jako Lekkoatletyczno-Piłkarski WKS 7pp Leg. w Chełmie), i trzeci w Zamościu.
Należy podkreślić, że Chełm jako rozwijający się ośrodek miejski odegrał znacząca rolę (po 1918 r. w wyzwolonej Rzeczypospolitej), w tworzeniu i rozwoju sportu i kultury fizycznej – a szczególnie piłki nożnej w województwie lubelskim i na kresach wschodnich RP.
Pomimo, że Chełm był dużym i znaczącym ośrodkiem miejskim, (to w strukturze zarządzania państwem) podlegał jednak administracyjnie pod Lublin – tu znajdowały się też zwierzchnie instytucje zarządzające kulturą fizyczną – dlatego też do Chełma przenikało właśnie z Lublina wiele nurtów ze sfery kultury fizycznej.
Jednak zawsze walczący Chełm, chcąc się przynajmniej częściowo wyzwolić spod parasola wpływów Lublina – sam tworzył swoje tradycje sfery kultury fizycznej – które szeroko promieniowały na kresy Rzeczypospolitej – począwszy od 1905 r. od ogólnopolskiej rewolucji społecznej wywołanej przez Polską Macierz Szkolną, ideałami narodowowyzwoleńczymi tworzonymi po powstaniu 1863 r.
W Chełmie w piłkę nożną (próbowano grać) grano już od 1919 r. na boiskach szkolnych i w formie podwórkowo-(dzielnicowej). To za sprawą wprowadzenia piłki nożnej jako gry sportowej, przez nauczycieli wychowania fizycznego K. P. Janczykowskiego (1888-1972), J. R. Mazia (1894-1966) i B. Z. (Kruczka)-Wirskiego (1900-1972), do programu z wychowania fizycznego w szkołach chełmskich od początku 1919 r. (r. szk. 1918\1919). Spowodowało to rywalizację dwóch wielkich szkolnych drużyn „Seminarzystów”–(Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie) i „Czarniecczyków”-(Państwowe Gimnazjum im. S. Czarnieckiego) co rozpowszechniło piłkę nożną w Chełmie i regionie. Trzeba było czasu, aby piłka nożna jako gra sportowa, ogólnie dostępna zadomowiła się w Chełmie i regionie.
*(Jak podają K. Janczykowski, Józef Maź i B. Wirski). Pierwszy mecz piłki nożnej rozegrały w Chełmie latem 1919 r. dwie drużyny reprezentacje „Seminarzystów” i „Czarniecczyków” na placu-(boisku) sportowym przyszkolnym „Czarniecczyków”, rewanż jesienią tego roku na placu przyszkolnym „Seminarzystów”.
*Wiosną 1921 r. przy w\w chełmskich szkołach powstały profesjonalne drużyny piłki nożnej, jako szkolne koła sportowe – piłki nożnej pod nazwami od swoich szkół „Czarniecczycy” i „Seminarzyści”. Jak wynika ze źródeł, były to jedne z pierwszych szkolne drużyny, koła sportowe piłki nożnej powołane w Rzeczypospolitej po 1918 r.
*Dużą rolę w popularyzacji piłki nożnej jako gry biegowej odegrały też słynne parki gier i zabaw im. profesora Henryka Jordana. Jako tzw. wielkie akcje gier boiskowych szczególnie dla dzieci biednych i z rodzin robotniczych-rzemieślniczych, które i w Chełmie popularyzowały wielkie idee Jordanowskie poprzez ogródki Jordanowskie, szczególnie przez w\w szkoły, (z czasem i przez Państwową Szkołę Rzemieślniczą w Chełmie).
Druga połowa 1921 r. należała do wyjątkowo aktywnych w województwie lubelskim i w Chełmie – a chełmscy piłkarze rozpoczęli swoje podboje w mieście i regionie. Piłkarze WKS Lublin rozegrali dwa mecze w których pokonali po 8:0 swych wojskowych rywali z WKS 7pp Leg. z Chełma i WKS z Zamościa. *W gronie 16 w tym czasie najlepszych zespołów w województwie lubelskim i (na kresach) znalazły się: WKS Lublin, WKS Halerczyk Równe, Grot, Makkabi, WKS I b, WKS II (juniorzy) i Strzelec z Lublina, WKS 7pp Leg. Chełm, WKS Zamość, WKS Dęblin, WKS Łuck, WKS Kowel, WKS Włodzimierz, WKS Dubno, WKS Sarny i Makkabi Równe.
*Druga połowa 1921 r. to historyczna data dokumentująca rozegrany pierwszy oficjalny mecz w którym uczestniczyła profesjonalna piłkarska chełmska drużyna w tym przypadku był to WKS 7pp Leg. powołany w 1920 r., (zrzeszony w LOPZN) – pierwszy mecz rozegrano w Chełmie rewanż w Lublinie.
Decyzją z dnia 26 lutego 1922 r. walnego zgromadzenia Polskiego Związku Piłki Nożnej (powołanego w 1919 r.) w Krakowie – nowo powołany 30 stycznia 1922 r. zarząd Okręgowego Związku Piłki Nożnej w Lublinie ogłosił terminarz rozgrywek okręgowych klas A, B i C – *i do najwyższej Lubelskiej 4-zespołowej kl. A – zaliczono.
- WKS Lublin,
- WKS 7pp Leg. Chełm,
- Makkabi,
- WKS Hallerczyk Równe.
- Klasę B utworzyły: WKS Zamość, WKS Dubno, WKS Kowel, WKS Łuck, WKS Włodzimierz i WKS Lublin juniorzy. *Drużyny kl. C grały w podgrupach.
W maju 1923 r. w Chełmie rozegrano mecze:
6 maj 1923 r. WKS 7pp Leg. Chełm – WKS Lublin 3:3;
8 maj 1923 r. WKS 7pp Leg. Chełm – KS „Sokół” Lublin 16:0;
10 maj 1923 r. WKS 7pp Leg. Chełm – KS „Sokół” Lublin 9:0;
27 maj 1923 r. WKS 2pac Chełm – ŻKS „Makabi” Lublin 5:0.
W 1923 r. WKS 7pp Leg. Chełm był piąty w okręgu.
Na boisku WKS 7pp Leg., 9 czerwca 1923 r. rozegrano mecz pomiędzy harcerzami chełmskimi a „Czarniecczykami” wynik 1:1 (0:0) bramkę dla harcerzy zdobył M. Jarząbkiewicz. Mecz w Chełmie 8 lipca 1923 r. na boisku wojskowym pomiędzy WKS 2pac a KS „Cywil” Chełm zakończył się wynikiem 1:0, i rozpoczął batalię chełmskich drużyn do lig Lubelskiego OZPN – Chełm, jako jedyny poza Lublinem miał w tym czasie swoją ligę wewnętrzną. Piłka nożna stawała się grą widowiskową, a drużyna piłkarska była dumą każdej dzielnicy Chełma – do największych piłkarskich dzielnic chełmskich należały: Targowica, Pilichonki, Koszarowa, Dyrekcja, Kolejowa, Obłońska i Hrubieszowska.
W 1924 r. rozegrano cykl ważnych meczy, mających wpływ na rozwój piłki nożnej w Chełmie i regionie. Wiosną 1924 r. SKS „Zdrów” swoje pierwsze spotkanie przegrał z piłkarzami WKS 7pp Leg. 0:11, była to surowa, ale pożyteczna lekcja. W tydzień później SKS „Zdrów” bawił we Włodawie gdzie m.in. rozegrał mecz z Urzędniczym Klubem „Włodawia”. Wynik na korzyść SKS „Zdrów” 3:2 (1:1). *Dodać tu trzeba iż SKS „Zdrów” grupujący wielu nauczycieli spełniał doniosłą rolę na kresach – ukazywania roli sportu w życiu i jego znaczenie w systemie kultury fizycznej.
W sierpniu 1924 r. drużyna KS „Amatorzy” Chełm spotkała się w Kowlu z miejscową drużyną KS „Amatorzy”, uzyskując 30 sierpnia 0:1 (0:0) i 31 sierpnia 0:5 (0:1). Chełmianie wystąpili w składzie: L. Kozakiewicz, N. Lewin, kpt. J. Wiśniewski, A. Gieryng, T. Wleklik, M. Feldhendler, K. Mrozowski, S. Wolski, J. Kowalski, R. Sadzikowski i A. Twardowski. Sędziował chor. M. Odzieniec.
Z okazji „Święta Pułkowego”, 21 września 1924 r. odbył się w Chełmie mecz pomiędzy WKS 7pp Leg. a WKS Lublin, wynik 1:1 w rewanżu również 1:1. Po tym meczu do pojedynku przystąpiły drużyny SKS „Czarniecczycy” i SKS Gimnazjum Państwowe z Krasnegostawu. Wynik 2:1 dla Chełma, bramki strzelili Wiśniewski i Twardowski, sędziował kpt. Hajduk.
Pod koniec 1924 r. odbyły się dwa ważne mecze, KS „Czarniecczycy” zremisował 1:1 (1:0) z WKS 7pp Leg., sędziował nauczyciel J. Maź; w drugim WKS 7pp Leg. wygrał 4:2 (2:0) z Lublinianką o mistrzostwo OZPN kl. A – było to bardzo dobre widowisko i cenne punkty dla chełmian.
W 1925 r. nastąpił dalszy okres popularyzacji piłkarstwa w Chełmie i regionie. Rozegrano większą ilość znaczących meczy dla układu tabel Lubelskiego OZPN. Sezon piłkarski w Chełmie rozpoczęły zawody pomiędzy WKS 7pp Leg. z Chełma i WKS z Dubna, na boisku 7pp Leg. Wynik 4:2 (2:0) dla Chełmian przy bardzo dobrym sędziowaniu por. D. Jarosza z Lublina. Zwycięscy wystąpili w zestawieniu: chor. Tymiński, ogn. Piątkowski, sierż. Rogala, por. Bielawski, kpt. Hajduk, por. Solarczyk, por. Kopacz, mjr Korski, ogn. Serafiński, por. Ihnatowicz i sierż. Tkacz.
W niedzielę 26 kwietnia 1925 r. odbyły się dwa ciekawe mecze. W pierwszym WKS 7pp Leg. pokonał „Hasmoneę” Równe 4:3 (0:2), w drugim UKS „Czarniecczycy” Chełm zwyciężyli UKS „Tomasowię” Tomaszów 2:1 (1:1), „Czarniecczycy” wystąpili w składzie: L. Kozakiewicz, T. Wleklik, E. Odorkiewicz, J. Wiśniewski, Z. Kamiński, Urzędowski, R. Popławski, S. Oleszczuk, J. Turski, A. Geryng i J.Zwoliński. Sędziował bardzo uważnie por. Kominkowski. W tydzień później SKS „Zdrów” pokonał ŻKS „Jordan” 2:1 (2:1). Sędziował niezdecydowanie J. Maź.
W maju 1925 r. rozegrano szereg ciekawych spotkań: młodzi piłkarze UKS „Czarniecczycy” pokonali zawodowców z WKS 7pp Leg. aż 7:0 (2:0) widowisko w duchu sportowym sędziował por. Kominkowski, natomiast w meczu drużyn wojskowych WKS 7pp Leg. Chełm pokonał WKS Dubno 3:1 (2:1) trzy bramki w tym dwie z karnego dla Chełma zdobył sierż. Solarczyk, dobrze również spisali się zawodnicy SKS „Zdrów” wygrywając z SKS „Junak” ze Szczebrzeszyna 3:1 (1:1) sędziował por. Kominkowski. Pasjonujące były również mecze pomiędzy WKS 7pp Leg. a ŻKS „Jordan” 3:2 (2:1) sędziował kpt. Hajduk oraz pomiędzy KS „Amatorzy” Kowel a SKS „Zdrów” w Kowlu 4:1 (1:0). Niespodziewaną porażkę zaliczył WKS 7pp Leg. Chełm z KS „Sokół” z Równego aż 7:1 (0:4) przy dobrym sędziowaniu plut. Mroza z Lublina.
*Ciekawe są dane statystyczne, podane przez PZPN w komunikacie z 1925 r. W tym czasie lubelski OZPN zrzeszał 24 kluby, w których grało 423 piłkarzy, a w gronie wyróżnionych aż trzy drużyny z Chełma były to WKS 7pp Leg., KS „Czarniecczycy, i KS „Seminarjalny”.
*W wyniku dobrych kontaktów piłkarskich drużyn z Chełma, Lublina i Zamościa, w końcu lata 1925 r. powstał w Lubartowie nowy klub o nazwie „Lewart”.
*Walne lubelskiego OZPN, z 14 lutego 1926 r. wykazało, że źle się dzieje w lubelskiej piłce nożnej, (z protokołu) „W naszym okręgu posiadamy już tylko 16-klubów. Grupują się one: w kl. A-6, w kl. B-6 i w kl. C-4…”.
W 1926 r. WKS 7pp Leg. odniósł ważne zwycięstwo nad WKS Lublin-II aż 4:0 (3:0), mecz rozegrano na boisku 7pp Leg. w Chełmie, sędziował stronniczo Gorczyński z Lublina. W 1927 r. ważny mecz rozegrano w Lublinie, tu KS TG „Sokół” Lublin pokonał WKS 7pp Leg. Chełm 3:2 (3:1) przy obiektywnym sędziowaniu Maniaka. W 1928 r. w meczu rozegranym w Lublinie WKS „Unia” Lublin przegrała z WKS 7pp Leg. z Chełma 5:4 (3:1).
W 1929 r. kl. A OZPN, drużyna WKS 7pp Leg. zdobyła cenne punkty wygrywając ważne mecze ligowe, pierwszy z „Unią” Lublin 5:3 (2:1) Wolańczyk zdobył 4-bramki wyróżnili się też Mitelski, Solarczyk i Feldhendler, sędziował Martyniak z Lublina; drugi z KS TG „Sokół” Lublin 9:1 (5:1) bramki zdobyli, Wolańczyk 5, Tkacz 2, Solarczyk i Kociemba po 1, sędziował również Martyniak. W klasie A, WKS 7pp Leg. na 6-miejscu.
*Podczas Walnego Zebrania Lubelskiego OZPN z dnia 12 stycznia 1930 r. Kolegium Sędziowskie przyznało za rok 1929 I-m dyplom i nagrodę „za grę fair” chełmskiej drużynie WKS 7pp Leg.
W niedzielę 30 marca 1930 r. w inauguracyjnym meczu WKS 7pp Leg. pokonał drużynę Komendy WF i PW 7:2 (4:2). W kolejnych latach nastąpił dalszy rozkwit chełmskiego piłkarstwa, było to wynikiem coraz lepszego poziomu sportowych drużyn. Spowodowało to aktywność rozgrywanych meczy w Chełmie lub na wyjeździe. Chełmskie drużyny stawały się atrakcyjne i zapraszano je chętnie jako dobrych partnerów.
Pierwszy mecz tego sezonu o mistrzostwo kl. A, rozegrano w Lublinie 13 kwietnia 1930 r., KS TG „Sokół” Lublin wygrał 3:2 (3:1) z WKS 7pp Leg. sędziował Moniak. W tydzień później również w Lublinie przegrana WKS 7pp Leg. 1:0 (1:0) z tamtejszym WKS 22pp. Doszło w Chełmie do kilku ciekawych meczy drużyn miejscowych, WKS 7pp Leg. wygrał z nowo założonym Żydowskim KS „Sztern” 5:3 (2:0), następnie też nowo założony Żydowski KS „Haszomer” pokonał KS „Biali” WF i PW 2:1 (0:1), oraz WKS 7pp Leg. pokonał KS „Cywil” 5:1 (0:0) sędziował por. Tymkiewicz.
Kolejne mecze ligowe WKS 7pp Leg. przegrał w Lublinie z WKS 9pac 5:1 (2:1) i z WKS „Unią”. Dwie najlepsze drużyny żydowskie rozegrały w Chełmie mecz gdzie Żydowski KS „Haszomer” (skład harcerze żydowscy) pokonał KS „Makabi” z Włodawy 4:0 (3:0). Jesienią 1930 r. rozegrano mistrzowskie mecze o miano najlepszej drużyny żydowskiej w Chełmie, Żydowski Robotniczy KS „Stern” pokonał Żydowski Harcerski KS „Haszomer” 3:1 (1:0) sędziował bardzo dobrze por. Tymkiewicz.
Finałowe spotkanie 4 września 1930 r. o wejście do klasy A, WKS 7pp Leg. wygrał z „Hapoelem” Lublin 4:0 (3:0) sędziował bez zarzutu Heindrich z Lublina”. W przerwie rozgrywek ligowych w Chełmie rozegrano interesujące pojedynki, WKS 7pp Leg. – KS „Biali” 3:1 (2:1), WKS 7pp Leg. – ŻHKS „Haszomer” 4:3 (3:2), WKS 7pp Leg. – RKS „Tur” Siedlce 1:2 (1:1), WKS 7pp Leg. – Rep. Kowla 6:3 (2:3), Rep. Chełma – Rep. Kowla 1:1 (0:1), WKS 7pp Leg. – KS „Biali” 3:1 (2:1) i WKS 7pp Leg. – ŻHKS „Haszomer” 4:3 (3:2). Na koniec rozgrywek 1931 r. WKS 7pp. Leg. był czwarty w okręgu.
Najlepsza chełmska drużyna WKS 7pp Leg. i jednocześnie w okręgu w 1932 r. rozgromiła ŻKS Kakoach Lublin 14:0 (6:0) bramki zdobyli Kokoszko 7, Tudyka 6 i Nowacki 1, widzów 800 osób sędziował por. Tymkiewicz; następnie przegrała z podchorążymi z Rawy Ruskiej 1:2 (0:2); wygrała z WKS 43 pp. Leg. Dubno 4:2 (2:1); z Gwiazdą Warszawa 1:0 (1:0); z Hakoachem Lublin 5:2 (3:1); i przegrała z S.C. Atillą Węgry 1:2 (1:2). Dwie najlepsze drużyny żydowskie rozegrały w Chełmie mecz ligowy kl. B ŻHKS Haszomer pokonał ŻRKS Sztern 2:0 (2:0). Na koniec rozgrywek 1932 r., grupa lubelska kl. A, WKS 7pp. Leg. został wicemistrzem w okręgu – sukces chełmskiego piłkarstwa.
W 1933 r. (na przełomie lat 1933\34) do rozgrywek kl. A, (nowy system jesień-wiosna) w grupie lubelskiej przystąpiły: Unia, AZS, WKS Dęblin i 7pp Leg. Chełm – pierwszym wiosennym mistrzem Lubelszczyzny została w 1934 r. drużyna WKS 7pp Leg Chełm – która powtórzyła ten sukces w rok później. W 1933 r. na uwagę zasługiwały mecze, WKS 7pp Leg. wygrał z ŻKS Hapoel Warszawa 3:2 (3:1); ŻKS Warszawa pokonał ŻKS Makabi Chełm, natomiast „Bar-Kochba” Włodawa zwyciężyła ŻKS „Sztern” Chełm.
W 1934 r. WKS 7pp Leg. Chełm, mecze wygrał: z Hapoelem Lublin 6:1 (1:0) i WKS Krasnystaw 4:2 (1:2), a zremisował z Unią Lublin 4:4 (2:1). Na koniec sezonu 1934 r. wojskowi z WKS 7pp Leg. Chełm zostali mistrzem kl. A OZPN wyprzedzili Unię Lublin, i jako najlepsza drużyna okręgu brała udział w rozgrywkach o wejście do ligi państwowej. Za przeciwników mieli: (kolejność miejsc po turnieju) 1.„Czarni” Lwów; 2. „Revera” Stanisławów; 3. WKS 7pp Leg. Chełm; 4 PKS Łuck. Zespół wojskowych z Chełma reprezentowali: Węgrzyniak, Berliński, Jankowski, Krzykała, Ciesielski, Kuferek, Hoła, Korybel, Pająk, Knutel, Kokoszka, Sztokman i Węgrzyn. Wyniki poszczególnych meczy :
WKS 7pp Leg. z Czarnymi we Lwowie 0:4 w Chełmie 0:3,
WKS 7pp Leg. z Reverą w Stanisławowie 2:3 w Chełmie 1:5,
WKS 7pp Leg. z PKS w Łucku 4:4 w Chełmie 2:0.
W 1935 r. znów sukces odnieśli piłkarze WKS 7pp Leg. 14 kwietnia 1935 r. jako mistrzowie okręgu w pierwszym meczu pokonali drużynę WKS 22pp Leg. Siedlce 2:0 (0:0), tego dnia WKS Dęblin pokonał WKS Unię Lublin 4:3.