Odrodzenie Rzeczypospolitej ujawniło konieczność wybrania odpowiedniej formy ustrojowej dla młodego państwa polskiego. Proces ten był tym bardziej skomplikowany, że na przełomie 1918 i 1919 r. nie osiągnięto jeszcze wewnętrznej stabilizacji politycznej.
W tym czasie dla zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego działały: Straż Obywatelska, Milicja Miejska, Milicja Ludowa, Policja Komunalna i Żandarmeria Krajowa. Duże problemy stwarzał przede wszystkim brak dokładnie określonego wzajemnego stosunku pomiędzy nimi, co mogło doprowadzić do powstawania sytuacji konfliktowych. Z tego względu zdecydowano się na likwidację dotychczasowych organów.
Dnia 24 lipca 1919 r. Sejm uchwalił ustawę o powołaniu Policji Państwowej. Policja Państwowa (PP) była organem wykonawczym władz państwowych i samorządowych, a jej zadaniem miała być ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. W myśl tej ustawy PP była zorganizowana i wyszkolona na wzór Wojska Polskiego.
W momencie organizowania Komendy Powiatowej PP w Chełmie w sierpniu 1919 r., siedziba komendanta, był nim podkomisarz Jan Kotlarski (1.08.1919), mieściła się w gmachu Magistratu przy ul. Lubelskiej – wprowadził on pod odpowiedzialnością karną rygory utrzymania porządku i czystości (ulic, sklepów, placów, chodników i zamykanie sklepów o 20.00). Pierwszy komisariat został powołany w Chełmie w 1921 r. (służbę w nim pełniono na trzy zmiany i opierała się na obchodach miejskich i posterunkach ulicznych).
Z chwilą powołania Policji Państwowej na terenie powiatu chełmskiego, prowadzono działania nad podniesieniem poziomu jej pracy. Skuteczną akcją było usuwanie nieodpowiednich ludzi oraz dopracowanie kryteriów, kwalifikowania i formowania nowych kadr policyjnych.
Podnoszeniu poziomu poszczególnych funkcjonariuszy PP powiatu chełmskiego sprzyjało także prowadzenie ich wyszkolenia w szkołach policyjnych w Warszawie, Lublinie i w Chełmie. Dnia 24 kwietnia 1920 r. pierwszy kurs szkoły policyjnej przy Komendzie Pow. w Chełmie ukończyło 34 posterunkowych. W trakcie szkolenia słuchaczy zapoznano z takimi przedmiotami jak prawo karne, prawo administracyjne, procedura karna, geografia, historia, nauka czytania i pisania, arytmetyka, służba śledcza, instrukcja służbowa, musztra, higiena i ratownictwo. Istotny wpływ na stan bezpieczeństwa publicznego jak również organizację PP na terenie powiatu chełmskiego, miała wojna polsko-radziecka w 1920 r.
W styczniu 1922 r. na terenie powiatu chełmskiego zlokalizowany był komisariat w Chełmie, posterunki kolejowe w Chełmie i Rejowcu oraz gminne w Sawinie, Busównie, Stawie, Cycowie, Lisznie, Świerżach, Rejowcu i Żmudzi.
W lipcu 1924 r. Komendantem Pow. PP w Chełmie został komisarz Józef Puchajda, który zreorganizował pracę posterunków i funkcjonariuszy. W tym czasie komendzie powiatowej podlegał komisariat PP w Chełmie (kierownik aspirant Kazimierz Grużewski) i 17 posterunków (w tym 2 klejowe na stacjach w Chełmie i Rejowcu). Komenda Policji znajdowała się przy ul. Młynarskiej 6. i składała się gabinetu komendanta, kancelarii i koszar dla 18 policjantów. W tym samym budynku na parterze mieścił się komisariat PP miasta Chełma, całodobowa dyżurka i areszty dla kobiet i mężczyzn. Na podwórzu znajdowały się magazyny, wozownia, stajnie pogotowia konnego, kuchnia policyjna i stołówka.
Wolny czas policjanci w komisariacie i na posterunkach przeznaczali na naukę. W świetlicy policyjnej znajdowała się biblioteka i instrumenty muzyczne. Chełmska prasa podkreślała, że po objęciu stanowisk przez Puchajdę i Grużewskiego przeprowadzono liczne zmiany na lepsze, co potwierdziła również inspekcja przeprowadzona przez Inspektora Jana Zakrzewskiego, a stosunek policji do władz i ludności był dobry nawet lepszy.
W grudniu 1933 r. jednostki policyjne na terenie powiatu rozmieszczone były następująco: komenda powiatowa, wydział śledczy i komisariat w Chełmie oraz posterunki w: Cycowie, Czerniejowie, Dorohusku, Krzywiczkach, Leśniowicach, Olchowcu, Pawłowie, Rejowcu, Sawinie, Siedliszczu, Stawie, Świerżach, Wojsławicach i Żmudzi. W czerwcu 1938 r. Komenda Pow. PP w Chełmie mieściła się na ul. Dreszera 7.
W maju 1924 r. przy Komendzie Pow. PP w Chełmie zorganizowano świetlicę policyjną a przy niej Koło Świetlicy Policyjnej. W kilka miesięcy później utworzono bibliotekę i Koło Czytelnicze, a w 1927 r. powstała sekcja Kulturalno-Oświatowa. Celem tych kół i sekcji był rozwój intelektualny i zawodowy funkcjonariuszy chełmskiej policji. Jak się okazało, składki na w\w działalność i na bibliotekę były dużym obciążeniem dla szeregowego policjanta, dlatego też nie każdego było stać na uczestniczenie w tych zajęciach. Funkcjonariusze PP w Chełmie wspierali też składkami członkowskimi takie organizacje jak: LOPP, Flotę Narodową, Policyjny Dom Zdrowia i Rodziny Policyjnej.
Po wielu niezadowalających kontrolach, Inspektor PP Jan Płotnicki z rozkazu Woj. Komendanta, nakazywał poszczególnym kierownikom powiatowych komisariatów policji aby w swoich placówkach prowadzili i rozszerzali, działalność kulturalno-oświatową i sportową. Działalność ta powinna się opierać o takie formy pracy jak, wychowanie fizyczne, tworzenie sekcji sportowych, wieczornice, odczyty, kółka teatralne, orkiestrę, a nawet chór na rzecz policji i społeczeństwa.
Zatrudnieni w policji funkcjonariusze ze względu na charakter swojej pracy i obowiązków powinni odznaczać się odpowiednią sprawnością fizyczną, a w rzeczywistość stan był fatalny. Dlatego też Komendant Główny rozkazem zalecał kierownikom podległych jednostek, propagowanie ruchu sportowego-wychowania fizycznego wśród funkcjonariuszy policji a nawet uprawiania sportu oraz w miarę możliwości tworzenie i bazy sportowej. \ 168
W związku z 10-rocznicą powstania pierwszej polskiej organizacji bezpieczeństwa publicznego (Staży Obywatelskiej 1915 r.), w 1925 r. ogólnopolskim rozporządzeniem wprowadzono święto narodowe tzw. Tydzień Policjanta Polskiego.
Dnia 20 sierpnia 1925 r. w Chełmie ukonstytuował się specjalny komitet, który zajął się przygotowaniem obchodów, w skład weszli też przedstawiciele społeczeństwa miasta. Ze względów obiektywnych uroczystości odbyły się dopiero 19 września – święto rozpoczęła msza następnie defilada z udziałem wojska ulicami miasta, główne uroczystości oraz zabawa taneczna połączona z teatrem przedstawiającym pantomimę ukazującą działania policji z przestępcami. Dzień Policjanta zakończyło przedstawienie teatralne.
Rozwojowi ruchu sportowego w szeregach chełmskich funkcjonariuszy PP, służyły różne inicjatywy podejmowane przez poszczególne komendy. W 1925 r. kierownik komisariatu PP w Chełmie komisarz Kazimierz Grużewski zorganizował sekcję kolarską. Policjanci członkowie sekcji kolarskiej (raczej rozkazem) kupowali rowery na własny koszt i uprawiali kolarstwo-turystykę rowerową, jako ogólnorozwojową dyscyplinę sportową.
Działalność sekcji kolarskiej w późniejszym czasie była przyczynkiem do powołania w Chełmie Policyjnego Klubu Sportowego, przez Jana Żebrowskiego aspiranta Kierownika Komisariatu PP przy ul. Orlicz Dreszera 7., który był też jego Prezesem. Klub miał promować najlepszych sportowców chełmskiej PP na arenie okręgu i kraju.
Od 1927 r. przy Centralnej Szkole Gimnastycznej i Sportowej w Poznaniu, organizowano kursy wychowania fizycznego dla wyższych funkcjonariuszy i starszych przodowników PP, uczestniczyli w nich też policjanci z Chełma. Jak wynikało z akt, dla większej popularyzacji ruchu sportowego, w szeregach policyjnych, z polecenia Komendanta Głównego, od 1925 r. organizowano, policyjne zawody sportowe różnej rangi.
Z czasem wypracowano stałe formy imprez i zawodów sportowych oraz konkurencje do których m. in. należały (przydatne policjantowi): biegi na 100, 200, 400, 800, 1500, 3000 i 5000 m., biegi przełajowe na 3680 m., rzuty granatem, dyskiem i oszczepem, pchnięcie kulą, skoki w dal i wzwyż i o tyczce, pływanie, marsz drużynowy na 2 i 10 km, wyścig kolarski na dystansie 42 km i strzelanie. Na podstawie punktacji w\w konkurencji klasyfikowano daną komendę pow. policji w okręgu. Wprowadzono też „Wojewódzkie Zawody Policyjne Wieloboju Sportowego” – bieg na 200m, strzelanie z rewolweru, pływanie na 200m, rzut granatem i jazda na rowerze na 30 km,.
Pierwszy (Okręgowy) występ drużyny policyjnej z Chełma zanotowano w czerwcu 1928 r. podczas Okręgowych zawodów sportowych w Lublinie, gdzie policjanci z 19 powiatów stanęli do konkurencji z lekkiej atletyki, kolarstwa, strzelania i marszu. Puchar Komendanta Woj. zdobył Klub z Lublina, Klub z Chełma był na dalszym miejscu.
Kolejne zawody rozegrano 17 sierpnia 1929 r. pod patronatem wojewody lubelskiego. Wzięło w nich udział 53 zawodników z 11 powiatów. Na całość złożyły się konkurencje z lekkiej atletyki i strzelania. W ogólnej punktacji zwyciężył Lublin 71 pkt., Tomaszów 10, Siedlce 6 i Chełm 4 pkt. Policjanci z Chełma w swojej działalności z biegiem lat prezentowali coraz lepszy poziom i wyniki. W tej formie z różnymi efektami prowadzono działalność kulturalno-oświatową i sportową do 1939 r.
Funkcjonariusze chełmskiej PP kierowani przez Kazimierza Grużewskiego zabezpieczali porządek publiczny pieszo, konno lub na rowerach, podczas wszystkich imprez sportowych organizowanych w mieście i w powiecie w latach 1925-1939.
We wrześniu 1939 r. Chełm był początkowym punktem koncentracji policji z okręgów północno-zachodnich. Tutaj gromadzili się także policjanci z lubelskich komisariatów, którzy następnie udawali się w kierunku Kowla. Po 17 września 1939 r. w nieznanych okolicznościach, część z nich dostała się do niewoli radzieckiej.
Oceniając pracę policji na terenie powiatu chełmskiego w latach 1918-1939 można podkreślić, ciężkie warunki w jakich przyszło pracować policjantom. Stwierdzić jednak należy, że pomimo tych trudności udało się doprowadzić do stworzenia aparatu policyjnego na stosunkowo wysokim poziomie.
*Źródło: Waldemar Antoni Kozłowski, Sport w organizacjach paramilitarnychna ziemi chełmskiej w latach 1918-1939.
Wychowanie fizyczne i sport w Straży Pożarnej.
W 1621 r. podczas obrad Rady Miejskiej nad stanem bezpieczeństwa w mieście, rajcy postanowili powołać w Chełmie konny regiment straży miejskiej. Regiment miał być w stałej gotowości bojowej i służyć ochronie i obronie miasta i mieszkańców, a nawet uczestniczyć w gaszeniu pożarów i godzeniu waśni rodzinno-rodowych. W celu utrzymania regimentu w stałej sprawności fizycznej i bojowej, cały stan osobowy poddawany był codziennym ćwiczeniom z musztry woskowej, jazy konnej i posługiwania się bronią.
W krótkim czasie, rajcy podjęli uchwałę o bezpieczeństwie miasta i mieszkańców. Jednym z ważnych problemów wpisanych w uchwałę były – sprawy ochrony miasta przed pożarami, czyli tzw. sprawy ogniowe. W tym celu wyodrębniano z regimentu drużynę ochotniczą, która miała patrolować teren, pełniąc służbę w dzień i w nocy. Ochotnicy do drużyny powoływani byli przez rajców.
Do ich obowiązków należały kontrole i instruowanie mieszkańców, udzielanie pomocy i organizowanie akcji ratowniczej w razie pożaru. Dla podniesienia dyscypliny i sprawności fizycznej drużyna do spraw ogniowych była poddawana ćwiczeniom cielesnym z gimnastyki militarnej, musztry, posługiwania się bronią, ratownictwa i terenoznawstwa. Zajęcia prowadzili d-cy regimentu, z czasem d-cy drużyny.
W 1791 r. Magistrat na zlecenie Komisji Departamentu Policji opracował i wydał specjalne zarządzenie przedstawiające stan miasta pod względem spraw ogniowych czyli tzw. przegląd mieszkań i zabudowań oraz zaopatrzenie w sprzęt gaśniczy. Stan miasta budził obawy i postawiono wniosek o stworzenie stałej drużyny do spraw ogniowych, przemianowanej następnie w drużynę Ochotniczej Straży Ogniowej.
Zwiększono karność, dyscyplinę i podniesiono rangę drużyny, zobowiązano ją też do ścisłej współpracy z regimentem oraz innymi instytucjami czuwającymi nad bezpieczeństwem miasta. Rozszerzono ćwiczenia cielesne o strzelanie, jazdę konna, pływanie i władanie bronią.
Po 1900 r. Ochotnicza Straż Ogniowa, doceniona przez władze miejskie, otrzymała większe uprawnienia w działaniu, stałe pomieszczenia, sprzęt przewoźny, sprzęt specjalistyczny, umundurowanie i stroje galowe. Wprowadzono też codzienne ćwiczenia sprawnościowe.
W okresie zaborów strażacy prowadzili działalność narodowowyzwoleńczą oraz promowali gimnastykę systemu „Sokolego”. Od 1908 r. przy drużynie działało pierwsze konspiracyjne „Gniazdo-Sokole”. W okresie międzywojennym w latach 1918-1939 już jako Miejska Straż Ogniowa zaliczana była do instytucji o charakterze paramilitarnym. Wniosła również duży wkład w sportowe życie w mieście i powiecie i utrzymania bezpieczeństwa w Chełmie, powicie i regionie.
Miejska Straż Ogniowa wchodziła w system obrony miasta i współpracowała na polu militarnym z 7 pp. Leg., 2pac, ZS, KPW i PPW. Strażacy brali też udział w ćwiczeniach sprawnościowych: musztrze militarnej, ćwiczeniach dziennych i nocnych. Byli poddawani codziennym zajęciom z wychowania fizycznego, uczestniczyli też w pokazach ratownictwa pożarowego i pierwszej pomocy.
Strażacy brali udział w obronie Chełma w 1939 r., a w czasie okupacji niektórzy z nich działali w ruchu oporu. Tak zakończyła się „pewna romantyczna epoka” działalności „Straży Ogniowej” w Chełmie i na Ziemi Chełmskiej.