Kultura

W Szkole Filologicznej – dalej zwanej Gimnazjum „Czarniecczyków” jako pierwszej w chełmskiej oświacie od września 1915 r., zgodnie z wymogami nowoczesnej szkoły, wprowadzono prace-roboty ręczne dla chłopców i dziewcząt jako przedmiot obowiązkowy. Od 1918 r. zorganizowano nowoczesne pracownie z szatnią, umywalnią itd., z czasem rozbudowywano. W pracowni dziewcząt, maszyny do szycia i wszelki sprzęt do prac krawiecko-szydełkowych. Szyto (też w porozumieniu z Czerwonym Krzyżem bieliznę-ubranka dla biednych dzieci itd.), flagi narodow e, stroje ludowe, kostiumy na lekcje w-f, dekoracje, pomoce szkolne, udzielno porad krawieckich, szydełkowania itd. W pracowni chłopców, warsztaty stolarskie, kuźnia, tokarnia, modelarnia. Robiono, stojaki, stoliki, sanki, narty, kajaki, łodzie, tablice, pomoce na naukowe na lekcje itd. Uczono też prac kartoniarskich, introligatorskich, stolarskich, w metalu, szydełkowania itd. Na tej bazie powstały też różne modelarnie specjalistyczne.

Dnia 22 stycznia 1926 r., na ideach wytycznych lotnictwa polskiego i LOPP, powstało w Gimnazjum „Czarniecczyków” „Koło Miłośników Lotnictwa”, zarejestrowane w Woj. LOPP w Lublinie. Z chwilą powołania przy Kole działała modelarnia lotnicza. Przystąpiono też do budowy awionetki. W 1929 r. modelarze Koła zdobyli pierwsze i drugie miejsce na konkursie modeli latających zorganizowanych przez Komitet Woj. LOPP w Lublinie, a w nagrodę trzech uczniów uzyskało dyplomy instruktora modelarskiego. Była też stała wystawa modeli Polskiego lotnictwa ze szkolnej modelarni – takie wystawy organizowano w Lublinie, Warszawie i Lwowie. W 1931 r., zmiana na „Koło Miłośników Lotnictwa i Gazownictwa”. Koło o takiej idei, działało do września 1939 r.

Początki (powojennego) modelarstwa w Chełmie sięgają lat-60 ubiegłego wieku, kiedy to powstała sekcja modelarska przy Lidze Przyjaciół Żołnierza, prowadzona przez p. Zielińskiego. W latach 1959-1961 sekcją, po uzyskaniu przygotowania modelarskiego na kursie w Jeżowie Sudeckim kierowała Halina Romaniuk. Równolegle, w 1951 r.  w budynku przy ul. Pocztowej 41 powstał Ośrodek Metodyczny  ZHP przemianowany (w myśl Uchwały Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 1951 r.) na Państwowy Dom Harcerza, który w 1952 r. przeniesiono do budynku przy ul. Lubelskiej 50. W placówce, oprócz  wielu innych działał zespół majsterkowania w ramach którego funkcjonowała pracownia modelarska, prowadzona przez p. Stachirę. W 1957 r. zmiana nazwy placówki z Państwowy Dom Harcerza na Dom Kultury Dzieci i Młodzieży. W 1966 r., w związku z kapitalnym remontem budynku mieszczącego DKDiM, placówka przeniosła się do internatu Zasadniczej Szkoły Zawodowej Nr 1 przy ul. Wiejskiej. Powrót nastąpił jesienią 1967 r. Na podstawie zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z 15 maja 1973 r. nadano placówce  nazwę Młodzieżowy Dom Kultury. W 1975 r. przeniesiono MDK  do miejsca, jego początku czyli do budynku nr 41 przy ul. ZWM (obecnie Pocztowa). W tym czasie budynek remontowano, dlatego zajęcia techniczne i modelarskie grup MDK odbywały się tymczasowo w SP Nr 5 – następnie od r. szk. 1976/1977 w już wyremontowanej-starej siedzibie. Początkowo w pracowni modelarskiej powstawały modele swobodnie latające: szybowców z napędem gumowym oraz napędzane silnikami spalinowymi. Popularność zyskiwały też modele latające na uwięzi zarówno akrobacyjne jak i do walki powietrznej. Pierwsze kroki w zdalnym sterowaniu stawiali modelarze samochodowi. Najmłodsi uczestnicy zajęć zajmowali się budową modeli kartonowych i rakiet. Zajęcia w pracowni modelarskiej cieszyły się dużym zainteresowaniem a grupa liczyła do 70 osób. Była też ścisła współpraca  z Ligą Obrony Kraju, która sprawowała patronat nad poczynaniami modelarzy.

Do największych sukcesów odniesionych w początkach działalności modelarskiej, kiedy w DKDiM pieczę nad młodymi adeptami małego lotnictwa sprawowała instruktor Halina Romaniuk, później Halina Wróblewska, było zdobycie w 1963 r. zespołowo 1-miejsca w województwie lubelskim i udział w zawodach centralnych. Sukces ten powtórzono w latach 1964 i 1965. W 1966 r. na V ogólnopolskich zawodach modeli latających swobodnie LOM w Krośnie, Zbigniew Grzywacz zdobył medal brązowy w kat. szybowców A-2, a zespołowo drużyna DKDiM VI-miejsce. W 1967 r. na VI ogólnopolskich zawodach modeli latających swobodnie LOK w Ligocie Dolnej, junior Jan Adamczewski zdobył tytuł modelarskiego mistrza Polski w klasie szybowców, a w 1968 r. medal srebrny. W\w sukcesy to zasługa doświadczonego modelarza Zbigniewa Grzywacza, który był współtwórcą  sukcesów chełmskich modelarzy.

Zajęcia w pracowni modelarskiej prowadzili kolejni instruktorzy: U. Krzysiak, S. Wieczerza, Adela Ożóg, ale dopiero dzięki pracy Andrzeja Chlebowicza (w MDK od 1975 r.)  wprowadzającego modelarstwo szkutnicze żaglowe (początkowo jeszcze nie sterowane drogą radiową), młodzi modelarze zaznaczyli swoją obecność w czołówce mistrzostw Polski. Do wybitych modelarzy tego okresu należeli Sławomir Grzywna, Tomasz Osieleniec, Mirosław Sobczuk, Antoni Korszla i Janusz Bielecki.

Należy wymienić sukcesy Tomasza Osieleńca: 1979 r. VII-miejsce w kl. F1A1 na strefowych zawodach modeli latających Suwałki, V-miejsce na strefowych zawodach modeli żaglowych Lublin, V-miejsce w kl.D-10 na ogólnopolskich zawodach modeli żaglowych placówek wychowania pozaszkolnego Morzyczyn k\Stargardu Szczecińskiego;  1980 r. II-miejsce w kl. D-10 na strefowych zawodach modeli żaglowych Lublin, IV-miejsce w kl. D-10 na mistrzostwach Polski modeli żaglowych Pińczów; 1981 r. V-miejsce w kl. F5-10 na strefowych zawodach modeli żaglowych Białystok.

W 1981 r. w  Zemborzycach  mistrzem Polski w kl. D10 został Tadeusz Stachniuk a w kl. DM wice mistrzem Mirosław Sobczuk. W 1982 r. na VIII ogólnopolskich zawodach żaglowych dla uczestników placówek poza szkolnych zespół z MDK wywalczył II-miejsce, a indywidualnie II-miejsce w kl. DX zdobył Grzegorz Głaz, a III-miejsce w kl. FSM Antoni Korszla.

W 1984 r.  drużyna zdobyła 4-miejsce na mistrzostwach modeli żaglowych w Firleju a medal srebrny Andrzej Chlebowicz w kl. DX. Kolejnymi instruktorami zajmującymi się modelarstwem w MDK byli Sylwester Soja i Jan Kremski, w pracowni pod nazwę „Dedal”. Jan Kremski (w MDK od 1978 r., wychowanek Haliny Wróblewskiej) dzięki ogromnemu wkładowi pracy i zaangażowaniu wyniósł chełmskie modelarstwo żaglowe zdalnie sterowane – obecnie „radiojachting” –  na światowe wyżyny. Lata doświadczeń, doskonaleń konstrukcji modeli i precyzji sterowania zaczęły przynosić efekty i czołowe lokaty na zawodach strefowych, dalej na mistrzostwach krajowych a następnie powołanie dwóch modelarzy do kadry Polski na 1991  r. Na mistrzostwach świata modeli żaglowych w Sopron Węgry  w 1991 r. Jakub Kremski w kl. F5E junior zajął IV-miejsce i w kl. F5M junior VII-miejsce, a senior Mirosław Rabczewski w kl. F5E senior XVII-miejsce.

W 1993 r. na mistrzostw świata modeli żaglowych rozegranych na  Jez. Kiekrz pod Poznaniem Jakub Kremski zdobył medal brązowy w kl. F5E junior i IV-miejsce w kl. F5M junior. Jan Kremski miał zaszczyt pełnić na tych zawodach funkcji kierownika stanowiska pomiarowego modeli F5E oraz sędziego. W 1995 r. Jakub Kremski na mistrzostwach świata modeli żaglowych w Xanten Niemcy, uplasował się na II-miejscu w kl. F5E junior i na VI-miejscu w kl. F5M junior, a Jan Kremski pełnił funkcję obserwatora mistrzostw.

W 1997 r. mistrzostwa świata modeli żaglowych odbyły się w Polsce, w Iławie, tu Jakub Kremski zdobył II-miejsce w kl. F5E junior i III-miejsce w kl. F5M junior. W uznaniu zasług Jan Kremski pełnił funkcję kierownika stanowiska pomiarowego i startowego modeli F5E i członka jury mistrzostw. W 1999 r. mistrzostwa świata modeli żaglowych w Pazardzhik Bułgaria, Przemysław Kremski zdobył VII-miejsce w kl. F5E junior i VII-miejsce w kl. F5M junior, a Jan Kremski pełnił funkcję kierownika stanowiska startowego kl. F5M i członka jury. Za swoje osiągnięcia w latach 1993-1997 Jakub Kremski i Jan Kremski otrzymali Nagrodę Ministra Sportu, a Jan Kremski w latach 1992-2002 pełnił funkcję trenera kadry narodowej juniorów kl. F5. Z odejściem z MDK Jana Kremskiego  nastąpiła zmiana profilu pracowni.

Podopieczni instruktora Tadeusza Stachniuka prowadzącego zajęcia modelarstwa lotniczego również odnosili znaczące sukcesy. Zaliczyć można do nich medalowe miejsca na mistrzostwach Polski latawców: 2001 r. Michał Stachniuk II-miejsce w kl. FLS; 2002 r. Katarzyna Stachniuk III-miejsce  w kl. FLS; 2004 r.  Maciej Mazurek II-miejsce w kl. FLP i Piotr Laskowski III-miejsce w kl. FLS; 2005 r. Michał Stachniuk I-miejsce i Maciej Mazurek III-miejsce w kl. FLP i Michał Stachniuk III-miejsce w kl. FLS; 2006 r. Maciej Mazurek I-miejsce w kl. FLP i Natalia Laskowska I-miejsce i Maciej Mazurek III-miejsce w kl. FLS; 2007 r. Paweł Laskowski II-miejsce w kl. FLP i Natalia Laskowska I-miejsce w kl. FLS. Warte odnotowania są również pozycje medalowe zajmowane przez modelarzy z MDK w mistrzostwach Polski modeli latających juniorów młodszych: 2005 r. Michał Stachniuk  III-miejsc w kl. F3J/M; 2006 r. Michał Stachniuk III-miejsce w kl. F3J/M; 2007 r. Maciej Mazurek I-miejsce i Michał Stachniuk  II-miejsce w kl. F3J/M; 2008 r. Maciej Mazurek  II-miejsce w kl. F3J/M. Starty w mistrzostwach Polski modeli szybowców do lotów termicznych  F3J w 2007 r. uwieńczone zostały zdobyciem medalu brązowego przez juniora Michała Stachniuka. Sukcesy te były możliwe, dzięki wsparciu Aeroklubu Lubelskiego, Aeroklubu Ziemi Zamojskiej a następnie Aeroklubu Ziemi Chełmskiej.

Chełmskie modelarstwo to nie tylko pracownia MDK. Przez długi czas wiodącą rolę odgrywała pracownia „Ikar” przy Chełmskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, objęta patronatem ZW LOK. W początkowym okresie działalności od 1966 r.  prowadzona przez wspomnianą wcześniej pasjonatkę modelarstwa instruktor Halinę Wróblewską wspieraną przez opiekunów z ramienia CHSM, instruktorów kulturalno-oświatowych: Zbigniewa Żołnacza i Janusza Barańskiego. Wyróżniający się wychowankowie modelarze z pierwszych lat działalności to: Zbigniew Grzywacz, Andrzej Bezkorowajny, Ryszard Ogrodniczak, Jan Kremski, Jan Adamczewski, Wiesław Chorążeczewski, Zenon i Marek Przychodzcy, Sławomir Bataliński, Szymon Bochen, Krzysztof i Zbigniew Stachniukowie. Wsparcia placówce oprócz wspomnianego ZW LOK udzielał Miejski Ośrodek Kultury.

W pracowni początkowo zajmowano się głównie budową modeli latających swobodnie F1A1/2, F1H, F1A, F1B, F1C oraz latających na uwięzi F2B i F2D. Młodzi entuzjaści małego lotnictwa przechodzili kolejne stopnie modelarskiego wtajemniczenia, konstruując najpierw latawce, potem proste, szkolne a następnie wyrafinowane, zawodnicze modele szybowców  F1A1/2. Następnym etapem była budowa bardziej wymagających modeli F1H. Szczytem finezji w kategorii szybowców swobodnie latających była (i jest do dzisiaj) umiejętność budowania i startu modelami F1A. Klasy F1B i F1C to jeszcze wyższa „półka” – dochodzą dodatkowo napędy (F1B sznurem gumowym a F1C silnikiem spalinowym) komplikujące konstrukcję oraz wymagające zgromadzenia ogromnej wiedzy i umiejętności niezbędnych do ich regulacji. Entuzjaści szybkiego i w pełni sterowanego lotu tworzyli modele latające na uwięzi: akrobacyjne F2B, oraz przeznaczone do walki powietrznej F2D; doskonalili precyzję sterowania niezbędną przy kreśleniu miniaturowym samolotem skomplikowanych figur oraz refleks potrzebny przy prowadzeniu zwinnych „combatów”. Wraz z rozwojem i szerszą dostępnością aparatur zdalnego sterowania, zaczęto budować modele szybowców i samolotów  kierowane falami radiowymi.

Do największych  sukcesów reprezentacji modelarskiej ChSM było zdobycie I-miejsca w klasyfikacji zespołowej na III ogólnopolskich zawodach modeli latających Spółdzielczości Mieszkaniowej w 1968 r. w Radomiu oraz III-miejsca drużynowo na IV ogólnopolskich zawodach modeli latających Spółdzielczości Mieszkaniowej w 1969 r. w Łodzi. W 1972 r. Andrzej Bezkorowajny zdobył I-miejsce na IV wojewódzkich  zawodach modeli latających swobodnie o puchar Zarządu R.S.M. „Motor” w kl. F1B. W 1974 r. drużyna zdobyła V-miejsce na centralnych zawodach modeli latających LOK w Białymstoku. Na centralnych zawodach modeli latających Radzyń Podlaski w 1975 r. Ryszard Ogrodniczak zajął II-miejsce w kl. F1C. W rejonowych zawodach modeli swobodnie latających grupy „wschód” w Suwałkach, w 1976 r. Jan Kremski zajął I-miejsce w kl. F1C, a rok później w takich samych zawodach i tej samej klasie II-miejsce. W 1979 r. na strefowych zawodach modeli swobodnie latających, R/C i Rakiet grupy „wschód” w Suwałkach Wiesław Chorążeczewski zdobył III-miejsce  w kl. F1A. W 1986 r. drużynowo II-miejsce na centralnych zawodach modeli latających LOK w Białymstoku. W 1987 r. na kolejnych centralnych zawodach modeli latających LOK w Zamościu II-miejsce w klasyfikacji pucharowej i III-miejsce zespołowo do czego przyczynił się Krzysztof Karaś który wywalczył I-miejsce w kl. F1A1. Też w 1987 r. na centralnych zawodach modeli latających Spółdzielczości Mieszkaniowej w Gliwicach Krzysztof Karaś zajął II-miejsce w kl. F1H.

Dalej w 1988 r.: zwycięstwo indywidualne w klasie F1H na centralnych zawodach modeli latających Spółdzielczości Mieszkaniowej w Kielcach; zwycięstwo indywidualne w klasie F1A1/2, III-miejsce w kl. F1H,  III-miejsce w kl. F1C1, III-miejsce w kl. F3B oraz IV-miejsce w klasyfikacji pucharowej na centralnych zawodach modeli latających Ligi Obrony Kraju w Tomaszowie Mazowieckim. Największymi sukcesami w 1989 r. były; zdobycie IV-miejsca  w klasyfikacji zespołowej i dwóch II-miejsc indywidualne w XXIV  centralnych zawodów modeli latających Spółdzielczości Mieszkaniowej w Lesznie.

Działalność instruktorów pracowni modelarskich to także coroczna organizacja od 1976 r. wojewódzkich zawodów modeli latających swobodnie województwa chełmskiego. Dzięki współpracy z chełmską PSS „Społem” przez szereg lat organizowano miejskie zawody modeli latających kartonowych a także miejskie i wojewódzkie zawody latawcowe.  W latach 1987-1990 reaktywowano po długiej przerwie wojewódzką wystawę modelarską. Dzięki staraniom Zarządu Wojewódzkiego LOK i jego umowie z organizacją DOSAF przez wiele lat trwały kontakty z modelarzami z Łucka i Nowowołyńska – wyjazdy na zawody do nich i rewizyty spowodowały dynamiczny rozwój klasy F2D.

Instruktorzy działający w pracowni, zatrudniani przez CHSM: Ryszard Ogrodniczak, Wiesław Chorążeczewski, Tomasz Osieleniec (1980-1982), Jan Adamczewski (instruktor 1982-1985, następnie jako kierownik do 1989 r.), Piotr Szwarc, Tadeusz Stachniuk (1989-1990) i Wiesław Czubiel (1991-1997). Pracownia mieściła się kolejno przy ul. Starościńskiej, 22 Lipca, (1979-1985) Narutowicza 8, Wirskiego 26, i Wojsławicka 2. Od 1997 r. na podstawie umowy pomiędzy MDK i CHSM w modelarni spółdzielni, dysponując jej wyposażeniem zajęcia prowadził instruktor z MDK. Za datę likwidacji pracowni modelarskiej w CHSM należy uznać 06.07.2006 r.

Wspomnieć należy o pracowni modelarskiej „Zefir” przy Chełmskich Zakładach Obuwia w latach 1979-1990 w budynku hotelu pracowniczego, a prowadził ją Ryszard Ogrodniczak (wychowanek Haliny Wróblewskiej). W pracowni powstawały zdalnie sterowane modele pływające żaglowe oraz łódki z napędem silnikami spalinowymi kl. F1V 3,5,  F1V 6,5, F1V 15, FSR – 3,5, FSR – 6,5, FSR –15, a także modele latające na uwięzi: akrobacyjne F2B i przeznaczone do walki powietrznej – F2D. Zorganizowano trzykrotnie wojewódzkie zawody modeli latających na uwięzi. Modelarze uczestniczyli wielokrotnie w zawodach strefowych kl. F1V i FSR zajmując czołowe lokaty; startowali też  w mistrzostwach Polski w\w modelami. Wyróżniający się modelarze to: Zenon Przychodzki (pełniący rolę społecznego instruktora), Piotr Pluta, Mariusz Dziedzic, Mariusz Momot, Wojciech i Michał Ogrodniczakowie.

Chełmscy modelarze mimo przynależności do różnych pracowni byli w stałym kontakcie, służyli sobie wzajemną radą i pomocą, nierzadko tworzyli jedną ekipę podczas zawodów. Zamknięcie „Ikara” i „Zefira” a także wejście w dorosłe życie rozluźniło wielu znajomości, większość jednak przetrwała do dziś.     .

Obecnie 2010 r. modelarnia działa w pomieszczeniach Miejskiego Przedszkola Nr 13 przy ul. Połanieckiej 5, a instruktorem jest Tadeusz Stachniuk.