Rok 1907 r. to początki skautingu w Anglii.
W Warszawie 2 października 1909 r. ukazała się w ilustrowanym tygodniku „Świat”, pierwsza w Polsce wiadomość o zawiązanej w Anglii nowej organizacji wojskowego przysposobienia młodzieży – zwanej skautingiem. Rok 1910 r. „Sokół”, „Zarzewie” i „Eleusis” interesuje się ruchem skautowym.
W marcu 1911 r. zorganizowano w Lwowskim Sokole-Macierzy informacyjny kurs skautowy, a w maju powstały drużyny we Lwowie, Krakowie, Galicji, na Śląsku i w Warszawie. Na zwór Sokoli we Lwowie zaczął ukazywać się podręcznik pt. Skauting jako system wychowania młodzieży.
Skauting w Polsce przyjął się szybko. Przede wszystkim wśród młodzieży szkół średnich, gdyż środowisko szkolne sprzyjało kontaktom konspiracyjnym i polskiej tradycji walki narodowowyzwoleńczej.
W 1912 r. odbyły się pierwsze obozy i kursy instruktorskie. W 1913 r. w Warszawie powstała Naczelna Komenda Skautowa. W 1914 r. nastąpiła mobilizacja harcerzy do polskich formacji wojskowych. W 1918 r. utworzenie Związek Harcerstwa Polskiego a w 1920 r. odbył się I Walny Zjazd ZHP.
Organizacjami tzw. przed-harcerskimi, które w oparciu o skauting nadały charakter późniejszej działalności i tworzeniu się struktur polskiego harcerstwa były: 1.Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 2. Korpusy (eksperymentalne) Jordanowskie, 3.Związek Młodzieży Polskiej „Zet”, 4. „Zarzewie” i oddziały ćwiczebne, 5.Eleusis.
Tendencje, kierunki, nurty i grupy ideowe kształtujące oblicze przyszłego harcerstwa:
– Pierwszy najsilniejszy to nurt – konspiracji niepodległościowo-wojskowy – mocno zarysował się pod koniec XIX w. Genealogicznie rysował się od wileńskich związków filomackich i filareckich poprzez wiosnę ludów i powstanie styczniowe w 1863 r. Podbudowanym od 1887 r. powstałym w trzech zaborach Tajnym Związkiem Młodzieży Polskiej „Zet”, której inspiratorem była Liga Polska, która w 1893 r. przekształciła się w Ligę Narodową. Następnie „Zet”, posunięcia grup politycznych, przemianowana na Organizację Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”. Pod wpływem J. Piłsudskiego, „Zarzewie powołało własne wojskowe oddziały ćwiczebne, tworzące tajną „Armię Polską”. Od 1909 r. wśród młodzieży akademickiej i szkolnej działały Organizacje bojowe – Zarzewie i Związek Walki Czynnej. Tak też Zarzewie było ważnym nurtem konspiracyjnym w podwalinach tworzącego się harcerstwa;
Drugim ważnym nurtem – była idea „Sokoła” – harcerstwo przyjęło od Sokoła wiele żywotnych sił, niemały dorobek w wychowaniu fizycznym, doświadczenia obozowe i wycieczkowe, pewne obyczaje i formuły oraz zapas idei endeckich i klerykalnych;
– Trzeci nurt – jaki ukształtował oblicze harcerstwa – to ruch etyczny Eleusis. To bractwo bezwzględnej dożywotniej wstrzemięźliwości, tak się sami określali. Duchowy twórca Wincenty Lutosławski w swej filozofii żądał, by bracia „Elsowie” zachowali poczwórną wstrzemięźliwość: od picia, palenia, hazardu i rozpusty. W rygorach tej wstrzemięźliwości miała się hartować idea bractwa zdolna odrodzić Polskę i ludność. Właśnie Elsowie dostrzegali w skautingu posługującym się dekalogiem cnót elementarnych dobrą metodę popularyzowania swych ideałów.
Harcerstwo to polski ruch młodzieżowy o celach wychowawczych założony w 1910 r., w oparciu o skauting przez A. Małkowskiego. Od 1918 r. ujęty w ramy organizacyjne Związku Harcerstwa Polskiego z siedzibą w Warszawie. Twórcą ruchu skautowego był angielski gen. Robert Baden-Powell.
Z archiwum K. Janczykowskiego wynika, że ruch skautowy-harcerski miał swój początek w Chełmie na przełomie 1910\1911 r. Do 1915 r., był to okres poszukiwania przez pasjonatów możliwości popularyzacji ruchu skautowego w Chełmie, który był też wspierany przez Oddział PTK, „Sokoła” i PMSz. Skauting-harcerstwo w latach 1915-1918 istnieje jako organizacja półjawna o wyraźnym zabarwieniu niepodległościowym. Dalej z pamiętnika czytamy „ruch skautowy na terenie zaboru rosyjskiego szerzył się bardzo szybko, przyjmowany entuzjastycznie przez młodzież polską, która pod cudzoziemską nazwę w obce formy organizacyjne wkładała swój narodowy ideał wychowawczy, oparty na tradycji związków ideowych młodzieży, od Filomatów począwszy. Dla większej konspiracji zebrania i zbiórki odbywały się w terenie przy ognisku na biwaku lub wędrówce, gdzie prowadzono rozmowy o wyzwoleniu, podczas takich spotkań zdobywano stopie skautowe”.
W sierpniu 1915 r., Chełm opuściły wojska i urzędy rosyjskie, wkroczyły jednak wojska austriackie. Dnia 22 września 1915 r. utworzono w Chełmie polską średnią Szkołę Filologiczną-(dalej Gimnazjum im. Stefana Czarnieckiego), co było wielkim wydarzeniem i przełomem w dziejach chełmskiego szkolnictwa. W niedługim czasie w szkole grupuje się najzdolniejsza młodzież i najlepsza kadra pedagogiczna, a szkoła staje się prężnym ośrodkiem kulturowym naszego regionu. Jednym z ważniejszych momentów szkoły było – wychowanie zdrowego, silnego i mądrego obywatela gotowego wyjść z ławy szkolnej, aby bronić ojczyzny. Skauting-harcerstwo jako organizacja młodzieżowa była ściśle związana ze szkołą, w której znalazło miejsce do dalszego rozwoju. Jako organizacja, harcerstwo było zawsze mocnym ogniwem w procesie dydaktycznym szkoły, w duchu wychowania świadomego młodego pokolenia.
Pod koniec 1915 r., nauczyciel Szkoły Filologicznej Ludwik Zajączkiewicz, przy poparciu dyrekcji szkoły utworzył pierwszą koedukacyjną drużynę skautową (harcerską) i został jej drużynowym. Duży napływ młodzieży spowodował, że po postanowieniach organizacyjnych podjęto decyzję o podziale na dwie drużyny męską i żeńską.
W październiku 1915 r., działacze Sokoli i POW zorganizowali w Szkole Filologicznej jeden ze swoich punktów konspiracyjnych. Szybko nawiązała się współpraca z drużyną skautową na płaszczyźnie szkolenia przyszłych wyzwolicieli ojczyzny. Zaczęto wspólnie prowadzić ćwiczenia z musztry, walki wręcz, jazdy konną i strzelania, w szkole i w terenie, w lesie „Pogórze”, i w podziemiach kredowych. Zajęcia militarne i sprawnościowe prowadzili instruktorzy POW i wybrani nauczyciele, dawni żołnierze.
W wyniku postanowień podziału koedukacyjnej drużyny skautowej, 1 października 1916 r. twórca ruchu skautowego w Chełmie nauczyciel L. Zajączkiewicz, powołał I Chełmską Drużynę Męską Skautową-(harcerską) im. Ks. J. Poniatowskiego, w skład której weszło 24 druhów-skautów. Rozkazem Lubelskiej Komendy Skautowej (Nr L 6) z dnia 15 maja 1917 r. drużyna została mianowana na VI Lubelską, wkrótce po rezygnacji L. Zajączkiewicza komendantem został druh Antoni Kostrzanowski z III-stopniem (nominacja Lubelskiej Komendy Obwodu 3). Następnie drużynę prowadzili; Piotr Jarząbkiewicz, Henryk Biernacki, Wacław Sztajer, Władysław Kupicz i Władysław Masłowski.
Drużynę tworzyli: Ludwik Zajączkiewicz, Antoni Kostrzanowski, Piotr Jarząbkiewicz, Henryk Biernacki, Władysław Kubicz, Józef Biernacki, Wacław Sztajer, Józef Mazurek Władysław Masłowski, Eugeniusz Legaj, Roman Głowacki, Piotr Durko, Piotr Szewczyk, Aleksander Sarkisow, Bolesław Zimmer, Zbigniew Walko i Zbigniew Raszul. Z polecenia Rady Pedagogicznej drużyną opiekował się nauczyciel Tadeusz Dąbrowski.
Drużyny skautowe były pierwszą organizacją na terenie szkoły i obejmowały wiele agend, które z czasem uzyskały byt samodzielny. Obok wycieczek, ćwiczeń cielesnych i wyszkolenia militarno-wojskowego, wprowadzono też pracę samokształceniową. Wygłaszano pogadanki z historii Polski i związków młodzieży polskiej. Skauci brali czynny udział w uroczystościach państwowych i szkolnych.
W marcu 1917 r. w wyniku aktywnej działalności dziewcząt, dyrekcja szkoły powołuje I Chełmską Drużynę Żeńską Skautową-(harcerską) im. E. Plater, jako IX Lubelska, komendę nad nią objęła Maria Świrkowska. W skład drużyny weszło 24 druhen: Maria Świrkowska, Wanda Janiszowska, Maria Łapińska, Maria Chojnacka, Zofia Kubika, Zofia Pełczyńska, Helena Masłowska, Aniceta Fidecka, Wanda Głowacka, Bogumiła Tokarska, Alina Dąbrowska, Janina Zachariaszówna i Maria Rutkowska.
Skauci i skautki stali się najbardziej aktywnym elementem szkoły. Organizowali wszelkie, obchody i uroczystości, również pomagali wychowawcom i nauczycielom w utrzymaniu przodku w szkole, nieśli pomoc słabym uczniom. Duży nacisk Komenda Skautowa kładła na sprawność fizyczną, poprzez ćwiczenia cielesne, militarno-wojskowe, terenoznawstwo, wycieczki, obozownictwo, gry i zabawy sportowe oraz wiedzę o Polsce.
Wolność do Chełma zawitała 2 listopada 1918 r. Tego dnia żołnierze POW, byli legioniści, gimnazjaliści, skauci i zorganizowani obywatele pod dowództwem rtm. Gustawa Orlicza-Dreszera rozbroili w mieście i okolicy żołnierzy austriackich. Dnia 11 listopada 1918 r. zawarto pokój i zakończyła się I wojna światowa.
W połowie listopada 1918 r., na zwołanym w Gimnazjum Sejmiku Skautowo-Harcerskim, w obecności władz szkolnych, oświatowych i miejskich, powołano pierwszy Hufiec Harcerski Drużyn Chełmskich, a pierwszym komendantem został mianowany nauczyciel Gimnazjum Tadeusz Dąbrowski. Z tą chwilą, powstał w Chełmie Związek Harcerstwa Polskiego.
W 1919 r. z inicjatywy D-cy 7 pp. Leg., w uzgodnieniu z Hufcem Harcerskim utworzono w Chełmie przy Hufcu, Koło pn. „Pogotowie Harcerskie”. Koło było powołane do specjalnych zadań, ze względu na potrzeby w razie wypadków, zamieszek lub działań wojennych, wynikłych z ówczesnej sytuacji politycznej.
W tym czasie Komenda redagowała a Gimnazjum wydawało pismo harcerskie, „Gość”, które ukazywało się od 1919 r. W 1922 r., redagował je Jan Grabowiec a red. nacz. był E. Sauter. Na podstawie Rady Pedagogicznej pismo stało się reprezentantem ogółu młodzieży harcerskiej Chełma – red. odp. była W. Grabowska, red. nacz. K. Żemajtis, od 1924 r. red. nacz. był B. Głowacki ).
Z inicjatywy dr J. Młodowskiej, 10 października 1918 r. powołano w Chełmie Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie. W listopadzie 1918 r. druh Antoni Kostrzanowski (III st. sp.) powołał przy tym Seminarium II Drużynę Harcerską Męską im. J. Piłsudskiego i został jej Komendantem, początkiem 1919 r. zostaje się XIII Lubelską.
W 1920 r. w czasie tzw. wojny bolszewickiej 26 harcerzy z Gimnazjum i 30 harcerzy z Seminarium wstąpiło do Wojska Polskiego, walcząc w szeregach obrońców ojczyzny. Po odejściu A. Kostrzanowskiego do wojska Komendę drużyny objął W. Strąkowski.
Jadwiga Jędrzejewska o tym pisała, „W lipcu 1920 r. zaczęła się zbliżać do Chełma nawała bolszewicka. Wówczas 9 nauczycieli i około 60 uczniów-harcerzy a nawet kilka uczennic zgłosiło się do różnych formacji wojskowych, w większości zaś do 7 pp. Leg. Z tej wojny wszyscy wrócili szczęśliwie. Szkoła jednak poniosła wielkie straty na skutek ewakuacji, gdyż w tym czasie znaczna część dobytku uległa zniszczeniu lub kradzieży. Dopiero 9 października rozpoczęto naukę w młodszych klasach, a w ciągu listopada stopniowo w pozostałych. W związku z akcją przeciw bolszewicką bawił na tutejszym terenie i w Chełmie Pan Marszałek J. Piłsudski. Dnia 2 sierpnia 1920 r., kwaterę swoją miał wówczas w obecnej Bursie męskiej, na pamiątkę powstała, w niej izba pamięci Piłsudskiego. Inną cenną pamiątką jest autograf Pana Marszałka w Księdze Pamiątkowej Gimnazjum.
Natomiast z dziejów Seminarium zapisanych w Złotej Księdze II Drużyny Harcerskiej im. J. Piłsudskiego w Chełmie czytamy „W dniu 11 stycznia 1920 r. Chełm wita Naczelnika Państwa J. Piłsudskiego, członkowie drużyny wiozą swojego Patrona w przejeździe z przedmieścia do centrum na Górkę. Na uroczystości są obecni przedstawiciele władz szkolnych i wojskowych, rodzice harcerzy i drużyny harcerskie Gimnazjum im. Plater i ks. Poniatowskiego”.
Tadeusz Dąbrowski Komendant Chełmskiego Hufca wspominał, „Praca wewnętrzna w drużynach odradzała się znowu po wojnie i nawałnicy bolszewickiej. Najaktywniej pracują drużyny harcerskie Gimnazjum i Seminarium. Pod koniec 1920 r. sytuacja polityczna stabilizuje się, co pozytywnie wpływa na działalność i rozwój harcerskiego życia w mieście, terenie, powiecie i gminach. Zaczynają powstawać nowe koła, zastępy i drużyny”.
Po wojnie bolszewickiej, przy Chełmskim Hufcu powołany został Klub Ulicznika i świetlica dla młodzieży trudnej, nie zrzeszonej a wałęsającej się zwanej ulicznikami. Celem Klubu była ciągła opiekuńczo-wychowawcza praca pod nadzorem harcerzy, powołano drużynę a w niej trzy zastępy, dominowali w nich uczniowie szkoły powszechnej im. T. Kościuszki. Opiekunem drużyny był A. Sauter. Drużyna uczestniczyła we wszystkich świętach i uroczystościach, wstąpienie do niej było po dwumiesięcznym okresie próbnym i za zgodą rady i opiekuna drużyny. W klubowej świetlicy lub na powietrzu harcerze prowadzili zajęcia, sportowo-kulturalne, wycieczki i odczyty. Zajęcia wojskowe prowadzili instruktorzy-oficerowie z 7 pp. Leg.
Bardzo piękne słowa wypowiedział drużynowy Mieczysław Smal na Chełmskim Zjeździe Harcerskim w Seminarium na przełomie 1920\1921 r., i jak trafnie pasowały do ówczesnej sytuacji panującej w Rzeczypospolitej. Z jego wystąpienia pt. Harcerstwo i nasze nadzieje, „Setki młodzieży w odrodzonej Polsce wciąga się w szeregi harcerstwa, a młodzież to przecież przyszłość Polski, to przyszli jej kierownicy i współpracownicy. Całokształt życia objęty w programie tej organizacji, ćwiczenia ducha i ciała, wychowuje obywatela zdrowego moralnie i fizycznie, kształci w członkach swoich dobry charakter, każąc duszy wyplewić wszystko, co jest nieszlachetne a wszczepić Prawdę i Cnotę. Postulaty idei harcerskiej mówią, Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym prawu harcerskiemu. W myśl tej idei harcerstwo ma wychowywać młodzież. Tylko harcerstwo w szkole, czy poza szkołą może wychowywać bezinteresownie na dobrych, pożytecznych obywateli”.
W 1922 r. sekretariatem Chełmskiej Komendy Hufca zarządzał Władysław Kubicz, po organizacyjnych posunięciach Komendy Chorągwi obowiązki w Hufcach pełnili komendanci-referenci i członkowie współpracujący Komendy Chorągwi. Chełmskie drużyny w tym czasie prowadzili, I – Franciszek Krzysztoń, II – Jerzy Kruszewski i III – Krzysztof Grochowski. Dnia 21 października 1923 r. po zmianach, uchwałą utworzono rady drużynowych. W Chełmie Przewodniczącym Rady Drużynowych został Eugeniusz Legaj.
Od 1925 r. rozkazem Lubelskiej Komendy Chorągwi, Komendantem Chełmskiego Hufca został Władysław Donigilewicz, spowodował jako red. nacz., że po piśmie „Gość” wychodził „Nasz Hufiec”, administratorem był Jan Szczawiej (redakcja mieściła się przy ul. Obłońskiej 16 następnie w Seminarium, pismo drukowano w Polskich Zakładach Graficznych następnie w Spółdzielni Wydawniczej Placówka Lubelska).
W 1926 r. nowym Przewodniczącym Rady Drużynowych był Stanisław Krawczenko, a po nim tę funkcję pełnił Zygmunt Tymiński, który był inspiratorem powołania przy Radzie w 1927 r. Koła Przyjaciół Harcerstwa (KPH). Koło miało być instytucją opiekuńczą i pomocniczą, mającą swoje agendy w poszczególnych szkołach, Przewodniczącym KPH został Bolesław Międzybłocki.
Od 1935 r. KPH przy Chełmskim Hufcu, rozbudowało swoją działalność, nowy Zarząd KPH tworzyli: Przewodniczący Stanisław Raszul, członkowie Wilhelm Tirner, Kazimierz Kowalewski, Maria Kowalewska, Eugeniusz Zięba, Maria Patrynowa, Maria Rutkowska i Zbigniew Raszul. Od 1936 r. Przewodniczącym został Jan Aftanas, Z-cą Przew. Jan Dobij, skar. Kazimierz Kowalewski, sekr. Zbigniew Raszul. W 1939 r. KPH liczyło 34 członków.
W 1930 r. reaktywowano stanowisko komendanta hufca, nominację tą otrzymał Aleksander Sarkisow, a sekr. Jacek Rogowski. W 1931 r. Komendantem Jerzy Kruszewski sekr. Jacek Rogowski, w 1932 r. Komendantem Jan Łęcki sekr. Jacek Rogowski. W 1933 r. Komenda Hufca wprowadziła nowe pismo harcerskie „Ognisko”.
W 1934 r. rozbudowano Komendę Hufca, w skład jej weszli, przyboczni hufca Mikołaj Gordziejczyk i Mieczysław Smal, instruktorzy hufca Mieczysław Gawłowski i Ludwik Pulto, sekr. Aleksander Janczała, referent zuchowy Roman Germata i nauczyciel WF i PW Franciszek Ostrowski oraz członek Eugeniusz Czernobajew.
W 1935 r. przy Chełmskiej Komendzie powstała komisja prób na stopnie harcerskie, przewodniczącymi zostali: M. Pawłowski, H. Ukleja, E. Czernobajew, M. Smal, M. Pilarski, W. Kulesza i Z. Raszul.
Pod koniec 1937 r. nastąpiła ostania zmiana administracyjna, w skład Chełmskiej Komendy Hufca weszli, nowo wybrany komendant W. Zimmer po nim był M. Pilarski, przyboczni J. Bojar, referent M. Gordziejczyk, referent starszo-harcerski W. Zimmer, referent skarbowo-gospodarczy W. Rainel i sekr. C. Pikiel.
Harcerskie drużyny żeńskie do 1927 r. należały do Komendy Chorągwi w Lublinie. W 1927 r. została powołana w Chełmie Żeńska Komenda Hufca: do 1932 r. Komendantkami kolejno były: Janina Kubicka, Zofia Chrzanowska i Waleria Szrajterowa; po 1932 r. Komendantkami były: Zofia Kruszewska, Jadwiga Ciszewska, Urszula Niewiadomska, Weronika Lasocka, Maria Szelążek, Jadwiga Zachariaszówna i Irena Moysewicz.
Gimnazjum im. S. Czarnieckiego w Chełmie (wcześniej Szkoła Filologiczna), aspirowało do największego ośrodka rozwijającego się od 1915 r. ruchu skautowego i od 1918 r. ruchu harcerskiego na kresach wschodnich II Rzeczypospolitej, poprzez działalność swoich drużyn harcerskich, I-męskiej i I-żeńskiej. W ciągłej twórczej pracy harcerskiej, zawsze szukano nowych nurtów i ideałów, przestrzegając, zasad, praw i obowiązków harcerskich. Zawsze z pomocą społeczeństwu i instytucjom oraz szkołom w tworzeniu na swoim terenie ruchu harcerskiego. Wzorowo układała się współpraca ze zwierzchnią Komendą Hufca oraz 7 pp. Leg., Hufcem WF i PW, TG „Sokół” i ZS „Strzelec”.
W swej pracy organizacyjnej harcerze zdobywali specjalistyczne stopnie i sprawności. Dla podniesienia morale wychowawczych, wdrażano pracę nad wyrobieniem samodzielności i przedsiębiorczości jednostki użytecznej społecznie. Stawiano na większy udział harcerzy w obcowaniu z przyrodą poprzez wycieczki, obozy, rajdy i biwaki tworząc w ten sposób świadomy harcerski ruch krajoznawczy, turystyczny i sportowy. Z tą chwilą wykładnikiem harcerskiej pracy stały się coroczne obozy i stałe ćwiczenia cielesne w terenie tworząc obozowe życie harcerskie.
Poszczególne drużyny na obozach odbywały specjalistyczne obowiązkowe szkolenie, najważniejsze w ramach ZHP i WF i PW; 1923 r.-21 dni Sawin, 1924 r.-7 Kumowa Dolina, 1928 r.-14 Dorohusk, 1929 r.-14 Dorohusk, 1930 r.-21 Wilcze Przywozie, 1931 r.-21 Zwierzyniec, 1932 r.-21 Anielówka, 1933 r.-28 Piwniczna w Tatrach i 1934 r.-28 Troki na Wileńszczyźnie, 1934-1935 obozy zimowe, 1936 r. k\Krzemieńca.
W 1932 r. harcerze uczestniczyli w Międzynarodowym Zlocie Skautów Wodnych w Garczynie i zorganizowali wycieczkę wodną i lądową. W 1934 r. zorganizowali wycieczkę do Puław i na zawody Y.M.C.A., zdobyli tam pierwsze miejsce i puchar. Brali też udział w Zlocie Praskim, po zlocie zorganizowali obóz k\Zaleszczyk i wycieczkę do Rumunii.
Jako wyróżnienie drużyna brała udział w Ogólnopolskich Zlotach ZHP; w 1924 r. w Warszawie, w 1929 r. w Poznaniu, i w 1935 r. w Wielkim Jubileuszowym Zlocie ZHP w Spale. Drużyna uczestniczyła i współorganizowała specjalistyczne kursy; w 1928 r. strażacki, w 1929 r. z terenoznastwa, w 1930 r. samochodowy i w 1935 r. sanitarny połączony z praktyką w szpitalu wojskowym. W ogólnej klasyfikacji drużyna męska otrzymała kategorie A, a od KPH sprzęt.
Również i harcerki prowadziły aktywną działalność wzorem drużyn męskich. Praca w drużynach obejmowała szeroki program ćwiczeń fizycznych, wycieczek i pogadanek ideologicznych. Wzorową coroczną akcją harcerek były prowadzone kiermasze i wystawy, z których pieniądze były przeznaczone na gwiazdkę, dla rodzin biednych oraz coroczne zabawy kostiumowe dla młodszych klas. W ogólnej klasyfikacji harcerki uzyskały kategorie A, i jak harcerze otrzymały pozwolenie używania swojego sztandaru.
Od 1932 r. harcerki pełniły dyżury w świetlicy, prowadzonej przez Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, dla dzieci biednych i bezdomnych. Zdobywały też specjalności z, ratownictwa, terenoznawstwa i obozownictwa. Prowadziły kursy, sanitarny z praktyką w szpitalu wojskowym, łączności w 7 pp. Leg., a najlepsze uczestniczyły w kursie łączności w Głównej Kwaterze w Zegrzu i w sprawnościowym w Spale.
Wielkim wyczynem harcerek, były wędrówki konkursowe, w 1932 r. pod hasłem Poznaj swój powiat trasę 400km, w marszu i wodą przebyły w ciągu 12 dni, za co zdobyły I m., a w 1933 r. w rajdzie pod hasłem Od jeziora do jeziora, od źródeł Prypeci i Jeziora Świteź marszem 100 km, zdobyły I m., i Puchar od Komendantki Chorągwi Lubelskiej.
Poszczególne drużyny harcerek odbywały w terenie coroczne obozy organizacyjne i militarno-sportowe, do najatrakcyjniejszych należały; 1924 r.-10 dni Kumowa Dolina, 1927 r.-21 Węgierska Górka k\Żywca, 1928 r.-21 Piwniczna, 1929 r.-21 Wilcze Przewozie n\Bugiem, 1930 r.-20 Lidzbark n\Pomorzem, 1931 r.-28 Wierzchowiny, 1932 r.-21 Sobibór, 1933 r.-28 Sobibór i 1934 r.-28 Wygoda w Gorganach.
Drugim znaczącym ośrodkiem rozwoju od 1918 r. ruchu harcerskiego w Chełmie i regionie, było Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie następnie żeńskie w Chełmie. Drużyny, II Męska i II Żeńska miały duży wpływ na styl życia szkoły harcerza-ucznia, przyszłego młodzieńca, obywatela i nauczyciela. Specyfika Seminarium a w nim dydaktyka szkolenia-nauczania przyszłych nauczycieli w tym nauczycieli z wychowania fizycznego, dawało większe możliwości wykazywania się młodzieży w ruchu harcerskim. Dlatego też działalność harcerska we współpracy z dyrekcją, objęła swym zasięgiem programowo-dydaktycznym, wszystkie szkoły powszechne w Chełmie i powiecie. Przyszli nauczyciele-druhowie nieśli pomoc w tworzeniu, rozwijaniu i organizowaniu nowych drużyn w poszczególnych jednostkach organizacyjnych.
W 1921r. odbyli wycieczkę-obóz do Krakowa, Wieliczki, Zakopanego i Tatr oraz do Puław, Sandomierza i Kazimierza. Zorganizowano też kursy sprawności z zakresu samarytanki i pożarnictwa. W latach 1922-1939, Seminaryjną drużynę męską prowadzili Komendanci: Stanisław Zwierzyński, Marcin Oleszczuk, Bronisław Dmowski, Antoni Lisowski, Jan Wepa, Wojciech Jurek, Antoni Rawicz, Aleksander Janczała, Zygmunt Tymiński, Władysław Podgórski, Stanisław Gawecki, Jerzy Kruszyński, Józef Pakuła, Stanisław Polakowski, Wincenty Okoń, Władysław Gorczyński, Franciszek Krasucki, Alfred Dejnek i Marcin Baj.
W 1923 r. drużyna liczyła 52 harcerzy i została podzielona na zastępy: „Orłów”, „Kruków”, „Wilków” i „Czajek”. Ze względu na nauczycielski profil, od 1923 r. w celach dydaktyczno-wychowawczych i zarobkowych harcerze prowadzili na terenie szkoły sklepik, introligatornię i warsztat fryzjerski.
Od 1922 r. rozpoczęła działalność przy Państwowym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim II Chełmska Żeńska Drużyna Harcerska, im. Jadwigi Tejszerskiej. Komendantkami drużyny kolejno były: Zofia Bojarska, Jadwiga Tyszkiewicz, Zofia Kruszewska, Natalia Motylenko, Anna Klocówka i Janina Szulcówna. Podczas wakacji i ferii harcerze z Seminarium prowadzili z młodzieżą chełmską i powiatu szkół powszechnych, kolonie obozy i wycieczki pod namiotami.
Od 1925 r. w drużynach wprowadzono stopnie secjalistyczno-organizacyjne, a dla młodzieży z innych szkół prelekcje, odczyty, projekcje filmowe i koncerty orkiestry szkolnej oraz wiele akcji na rzecz miasta i ludności. Dobrze układała się współpraca Hufca Szkolnego z Hufcem ZHP i WF i PW.
Trzecim ośrodkiem ruchu harcerskiego w Chełmie i regionie była Państwowa Szkoła Rzemieślnicza w Chełmie. Pierwsza drużyna na terenie szkoły powstała 17 kwietnia 1921 r. jako III Chełmska Drużyna Męska im. Jana Kilińskiego, barwy chust biało-czerwone. Komendantem pierwszego zastępu następnie drużyny był druh Jan Czerwieński (III st.), następnie Kister, Faustman, Wojtyś, Ciszewski vel Ciupa i Marczuk. Drużyna od samego początku pod względem wyników mieściła się w czołówce Komendy Hufca Chorągwi Lubelskiej.
Od 1922 r. III Męska, czynnie uczestniczyła w Chełmie, i w pierwszym Zlocie Chorągwi Lubelskiej, a w 1924 r. uczestniczyła w Zlocie Narodowym Harcerzy w Warszawie. Od 1932 r. Komendanci III Męskiej, prowadzili kolejno kolonie z młodzieżą, Piskorski, Ciechanowski, Pilarski i Szewczyk. Obozy sprawnościowo-militarno-sportowe drużyna odbywała nad Jeź. Narocz, w Beskidzie Niskim i w Wólce Kańskiej.
W 1935 r. III Męska brała udział w Jubileuszowym Zlocie Harcerzy w Spale z okazji 25-lecia ZHP. W 1937 r. w czynie budowali schronisko harcerskie w Tatrach, a druh Marian Pilarski reprezentował III-cią w Holandii na Zlocie Harcerskim – Jamboree.
W latach 1920-1939 prowadziły też aktywną działalność harcerskie drużyny przy następujących szkołach, należące do Chełmskiego Hufca. Podaje chronologiczny wykaz: (męskie i żeńskie poza tymi które podałem wcześniej); IV Chełmska Drużyna Męska im. H. Dąbrowskiego powstała w 1920 r. przy Szkole Powszechnej Nr 3 im. A. Mickiewicza. Opiekę nad harcerzami sprawował nauczyciel W. Kalita. Drużynowymi byli: Marcin Oleszczuk, Wacław Kita, Mikołaj Gordziejczyk, Roman Germata i Tadeusz Kicia. Przy szkole działała izba harcerska, a w niej czytelnia i czasopisma „Harcerz” i „Na Tropie”, tu też prowadzono odczyty, pogadanki, zbiórki i zabawy. Drużyna prowadziła działalność sportowo-turystyczną, najczęściej organizowano wycieczki, natomiast obozy sprawnościowe harcerze odbywali z innymi drużynami.
V Chełmska Drużyna Męska im. K. Pułaskiego powstała w 1921 r. przy Państwowej Szkole Handlowej. Drużynowymi byli: Jan Morawski, Władysław Masłowski, Antoni Kaczmarczak, Stanisław Wiączkowski, Włodzimierz Podgórski, Henryk Ukleja i Zbigniew Nizmer. Prowadzono zbiórki, odczyty i pogadanki ideologiczne, przestrzegano uroczystości, obozy sprawnościowe harcerze odbywali z innymi drużynami.
VI Chełmska Drużyna Męska im. S. Konarskiego powstała w 1923 r. przy Szkole Powszechnej im. S. Staszica. Drużynowymi byli: Bronisław Dmowski, Anatoliusz Listowski, Bolesław Rudnicki, Henryk Ukleja, Władysław Podgórski, Jan Szewczyk, Czesław Szust i Jan Skiba. W 1924 r. część drużyny uczestniczyła w I Narodowym Zlocie w Warszawie. Ze względu na trudną sytuację rodzinną młodzieży, działalność była organiczna. Szkolenie i kursy organizował Hufiec.
VII Chełmska Drużyna Męska im. A. Małkowskiego powstała w 1923 r. przy Szkole Powszechnej Nr 6 im. G. Piramowicza. Drużynowymi byli: Włodzimierz Skibiński, Władysław Grzebała, Władysław Perkowski, Marcin Młodzicki, Józef Strzałka, Marcin Pilarski, Franciszek Garda i Józef Bojar. Drużyna prowadziła zbiórki, gromadziła książki, obozy sprawnościowe harcerze odbywali z innymi drużynami.
VIII Chełmska Drużyna Męska powstała w 1929 r. przy Szkole Powszechnej im. T. Kościuszki. Opiekunem drużyny był kierownik szkoły Stanisław Wiączkowski, drużynowymi Ryszard Siciński i Jan Chmielewski.
III Chełmska Drużyna Żeńska im. P. Maciejowskiej powstała w 1921 r. przy Państwowej Szkole Handlowej. Drużynowymi były: Danuta Winiarska, Janina Tyszkiewicz, Rafaela Rosenówna i Irena Moyseowiczówna. Obowiązkowa lektura „Skrzydła”, najważniejsza wycieczka w 1929 r. do Poznania na II Zlot Narodowy Harcerzy i Krajową Wystawę.
IV Chełmska Drużyna Żeńska im. M. Konopnickiej powstała w 1924 r. przy Szkole Powszechnej Nr 6 im. G. Piramowicza. Drużynę prowadziła Izabela Zajączkowska następnie Maria Grzebuła. Harcerki należące do drużyny pochodziły z rodzin biednych. Organizowały wycieczki do lasu i w teren, wykonywały zarobkowo prace ręczne i imprezy artystyczne.
V Chełmska Drużyna Żeńska im. K. Hoffmanowej powstała w 1930 r. przy Szkole Powszechnej im. S. Konarskiego. Drużynowymi były: Eugenia Olechniejko, Zofia Zielińska, Jadwiga Burtonówna i Waleria Szrajterowa.
VI Chełmska Drużyna Żeńska im. M. Piłsudskiej powstała w 1929 r. przy Szkole Powszechnej im. Królowej Jadwigi. Drużynowymi były: Zofia Piotrkowska, Kazimiera Szmidtówna, Maria Kubicka i Maria Szelwikówna. W celach szkoleniowych i zarobkowych drużyna urządzała często loterie fantowe, pismem obowiązkowym „Skrzydlata”.
VII Chełmska Drużyna Żeńska powstała w 1930 r. przy Szkole Powszechnej im. A. Mickiewicza. Drużynową była Dominika Jastrzębska opiekunką M. Dankiewiczowa.
Również i w gminach tworzył się i rozwijał ruch harcerski, nad którym opiekę sprawowała Komenda Hufca w Chełmie.
W 1920 r. powstała drużyna w Zagrodzie im. J. Piłsudskiego, założycielem był uczeń Gimnazjum Antoni Hopke a później prowadził ją Mieczysław Komar.
W 1926 r. powstała drużyna w Siedliszczu im. T. Kościuszki, prowadził ją Eugeniusz Piątkowski pod opieką ks. Stanisława Batowskiego.
W 1929 r. powstała drużyna w Cycowie im. M. Kopernika założycielką i opiekunką była nauczycielka Helena Masłowska. W krótkim czasie drużyną opiekowała się kierowniczka szkoły, następnie kierownik szkoły Kazimierz Stronkowski.
W 1930 r. powstała drużyna w Rejowcu im. T. Kościuszki, drużynowymi kolejno byli: Kazimierz Czesław, Feliks Tewnicz i Marian Filipczuk.
W 1937 r. drużyny powstały: w Stajnem im. Lisa Kuli pod opieką Mariana Górnego; w Woli Korybutowej im. A. Naukowskiej pod opieką Józefa Kisielewskiego; i w Wojsławicach im. J. Poniatowskiego pod opieką Mikołaja Tałandy.
W 1939 r. drużyny powstały: w Dorohusku, Dubience, Skryhiczynie, Pokrówce i Rudzie Hucie.
W tej formie ruch harcerski w ramach ZHP prowadził działalność do wybuchu II wojny światowej w 1939 r.